فهرست
تاریخچه رایحه درمانی
استفاده از روغنهای تبخیر شونده گیاهی مانند روغنهای پایه برای سلامت جسمی و روحی فرد به‌عنوان رایحه درمانی یا به اختصار آروماتراپی شناخته می‌شود. اگرچه اصطلاح «آروماتراپی» تا قرن بیستم به وجود نیامد، اما استفاده از گیاهان و روغنهای معطر سابقه طولانی دارد. قدمت تقطیر و استفاده از روغن پایه به حدود هزار سال می‌رسد.
چینی‌ها احتمالاً یکی از اولین تمدن‌هایی بودند که از گیاهان معطر برای سلامتی و تندرستی استفاده کردند. برای ایجاد هماهنگی و تعادل از روش‌های مختلفی از جمله سوزاندن بخور معطر استفاده می‌کردند. بعدها، مصریان دستگاه تقطیر ساختند که به آنها اجازه می‌داد روغن را از چوب سرو استخراج کنند. افراد کمی هم فکر می‌کنند که ایرانی‌ها و هندی‌ها اولین دستگاه تقطیر را اختراع کردند.
کشف یک دستگاه تقطیر خاک رس که باستان شناسان تخمین می‌زنند حدود 4000 سال قدمت دارد در سال 2005 اعلام شد. این دستگاه تقطیر در نزدیکی قبرس کشف شد. این دستگاه حاوی کاسه‌هایی بود که قبل از استفاده برای تقطیر رزماری، اسطوخودوس و سایر گیاهان معطر مورد آزمایش قرار گرفتند. در حال حاضر مشخص نیست که آیا فرآیند تقطیر در آن زمان در خارج از محدوده مذکور انجام شده است یا خیر، به دلیل عدم وجود دستگاه‌های تقطیر با این سن در مکان‌های دیگر.
مصریان اجساد را با استفاده از روغن چوب سدر، میخک، دارچین، جوز هندی و نوع خاصی از صمغ مومیایی می‌کردند. در اوایل قرن بیستم، زمانی که معبدی برای بررسی باز شد، اعضای بدن انسان سالم و بقایای گیاهان معطر در داخل آن کشف شد. حتی با وجود کمرنگ بودن، بوی گیاهان به راحتی قابل تشخیص بود. در حالی که روغنهای دیگر با دست معطر می‌شدند، مصری‌ها از دستگاهی برای تقطیر چوب سرو استفاده می‌کردند.
مصری‌ها همچنین از روغنهای خانگی معطر و داروهای گیاهی برای موارد دیگری مانند درمان، کاهش اضطراب، آرایش و عطر استفاده می‌کردند. به نظر می‌رسد عبارت لاتین per fumum که به معنای “به دست آمده از دود” است، الهام بخش مصری‌ها برای اختراع “عطر” بوده است. در آن زمان، مردان مصری به همان اندازه زنان از عطر استفاده می‌کردند. یکی از تکنیک‌های جالب مردان استفاده از عطر به شکل یک مخروط جامد روی سرشان بود، که در طول روز به تدریج آب می‌شد و کل بدنشان را پر از عطر می‌کرد.
مصریان در مورد گیاهان معطر به یونانیان آموختند، اما طبق اساطیر یونانی، خدایان مسئول انتقال این دانش به یونانیان و همچنین خلق عطرها هستند. یونانی‌ها همچنین یاد گرفتند که رایحه‌های معطر گیاهان دارای مزایای درمانی مختلفی هستند. دود کردن این گیاهان به بقراط، پزشک یونان باستان که به عنوان بنیانگذار طب مدرن شناخته می‌شود، اجازه داد تا خواص درمانی و معطر آنها را آزمایش کند.
در آن زمان عطری به نام Megaleion توسط یک عطرساز یونانی به نام Megallus ساخته شد. رایحه، خواص ضد التهابی برای پوست و خاصیت ترمیم زخم این عطر که حاوی صمغ و صمغ حجازی است و با پایه روغنی تهیه شده است، همگی مفید است.
بر اساس دانش مصریان و یونانیان، امپراتوری روم متولد شد. دیوسکوریدس پزشک و داروساز یونانی در کتاب خود De Materia Medica ویژگی‌های 500 گیاه مختلف را بررسی کرد. او در رم زندگی می‌کرد و گفته می‌شود که دیوسکوریدس نیز تقطیر را مورد مطالعه قرار داده. البته در زمان او روغنهای پایه کانون اصلی تقطیر نبودند. بلکه هدف اصلی استخراج مایع معطر از گلها بود.
توسعه قابل توجهی برای تقطیر روغن پایه با توسعه نوع خاصی از لوله خنک کننده سیم پیچ در قرن یازدهم رخ داد. ابن سینا برای خنک کردن موثرتر بخار گیاهان معطر، این لوله را ساخت. دستگاه‌های تقطیر قبلاً با استفاده از لوله‌های مستقیم ساخته می‌شدند که به بخار زمان کمتری برای خنک شدن می‌داد. این ابزار و مشارکت ابن سینا در این روش باعث افزایش آگاهی در مورد اسانس‌ها و مزایای آنها شد.
در قرن سیزدهم، ظهور صنعت داروسازی راه را برای تقطیر و تولید گسترده اسانس‌ها هموار کرد. طاعون سیاه در قرن چهاردهم جان میلیون‌ها نفر را گرفت. در آن زمان با داروهای گیاهی با یک بیماری مهلک و وحشتناک مبارزه می‌شد. به دلیل قرار گرفتن مکرر در معرض مواد معطر و گیاهان معطر، ممکن بود برخی از عطرسازان بتوانند از ابتلا به این بیماری جلوگیری کنند.
کندر، سرو، رز، مریم گلی و رزماری تنها تعدادی از گیاهانی هستند که در قرن پانزدهم برای تهیه اسانس مورد استفاده قرار می‌گرفتند. در این زمان کتاب‌های متعددی درباره گیاهان و ویژگی‌های آنها منتشر شد. اولین کسی که از اصطلاح ” اسانس ” استفاده کرد، پزشک، کیمیاگر، گیاه شناس و متفکر برجسته آلمانی پاراسلسوس بود. تحقیقات او اعتبار کیمیاگری را زیر سؤال برد. او همچنین بر استفاده از گیاهان به عنوان دارو تمرکز کرد.
پس از آن، در قرن شانزدهم، مردم می‌توانستند روغن‌ها را از داروخانه‌ها خریداری کنند. در این مدت روغنهای پایه جدید زیادی نیز منتشر شد. در قرن 16 و 17 عطرسازی به عنوان یک حرفه متمایز و به عنوان یک شکل هنری شناخته شده تأسیس شد.
صنعت عطرسازی در قرن نوزدهم به تسلط خود ادامه داد. زنان در این دوران برای نگهداری عطرهای بی‌ارزش خود، بطری‌های منحصربه‌فردی را از جواهرسازان درخواست می‌کردند. از سوی دیگر، قرن نوزدهم از منظر علمی قابل توجه است زیرا در این زمان بود که ترکیبات اولیه روغنهای پایه با موفقیت از هم جدا شدند.
در قرن بیستم، آنها با استفاده از دانش نحوه جداسازی اجزای روغنهای پایه، مواد شیمیایی مصنوعی و مصنوعی تولید کردند. متخصصان داروسازی در آن زمان فکر می‌کردند جداسازی اجزای روغن‌ها و استفاده جداگانه یا در ترکیب با سایر مواد شیمیایی مصنوعی هم اقتصادی و هم از نظر درمانی مفید است. بوهای مصنوعی و “پزشکی مدرن” هر دو با این اکتشافات ممکن شد. البته استفاده از اسانس و خواص درمانی آنها توسط طب مدرن به طور موقت کاهش یافت.
کاربردهای درمانی و پزشکی اسانس‌ها توجه شیمیدان فرانسوی رنه موریس گاتفوسه را در آغاز قرن بیستم به خود جلب کرد. قبل از استفاده تصادفی از روغن پایه اسطوخودوس، او فقط به کیفیت عطر این روغن‌ها توجه می‌کرد. با این حال، پس از آن او شروع به یادگیری و استفاده از خواص درمانی روغنهای پایه کرد.
Gattefossé در سال 1928 اصطلاح “آروماتراپی” (رایحه درمانی)را برای توصیف استفاده از روغنهای پایه بدون حل شدن و تبدیل آنها به اجزای اساسی آنها ابداع کرد. او در سال 1937 کتابی با عنوان Aromathérapie: Les Huiles Essentielles Hormones Végétales منتشر کرد که بعداً به انگلیسی ترجمه شد و به عنوان رایحه درمانی گاتفوس شناخته شد. حتی امروزه افراد زیادی این کتاب را می‌خوانند و چاپ می‌کنند.
قرن بیستم همچنین عطر درمانگران برجسته دیگری از جمله ژان والنت، مادام مارگریت موری و رابرت بی را تولید کرد. تمرین آروماتراپی (به فرانسوی: Aromathérapie)، نوشته تیسراند ژان والنت، بیشتر به دلیل استفاده از روغنهای ضروری در درمان بیماری‌ها شناخته شده است. سربازان مجروح جنگی مادام مارگریت موری، بیوشیمیست اتریشی، به عنوان پیشگام در زمینه زیبایی، رایحه درمانی را مطالعه، آزمایش و آموزش داد. ریچارد بی. اولین کسی که دانش و آموزش رایحه درمانی را به کشورهای انگلیسی زبان معرفی کرد، تیسراند، متخصص آروماتراپی انگلیسی بود. او تعدادی کتاب و مقاله تألیف کرده است که مهم‌ترین آنها «هنر رایحه درمانی» است که در سال 1977 منتشر شد. هنر عطر درمانی اولین کتابی است که در این زمینه به زبان انگلیسی منتشر شده است.
استفاده از اسانس‌ها برای شفا و زیبایی از اوایل قرن بیستم در توزیع و کاربرد به طور قابل توجهی رشد کرده است. اگرچه اسانس‌ها همیشه مورد استفاده بوده‌اند، اما با توسعه و پیشرفت علم، استفاده از آنها برای مصرف روزانه کاهش یافته است. به دلیل افزایش آگاهی عمومی در مورد استفاده از مواد شیمیایی و دسترسی آسان به اطلاعات در مورد رایحه درمانی به صورت آنلاین و در کتاب‌های مختلف، امروزه روغنهای ضروری به طور گسترده برای اهداف زیبایی شناختی و همچنین برای درمان روحی و جسمی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
هنر رایحه درمانی، استفاده از روغنهای اسانسی برای حفظ سلامت فیزیکی، روانی و معنوی، روش بسیار جالبی است که تاثیرات درمانی ماساژ را چند برابر می‌کند. در واقع رایحه درمانی و ماساژ با روغنهای معطر روشی بسیار موثر در کنار درمان با طب سوزنی و سایر درمان‌های مکمل است. هدف از ارائۀ مطالب زیر معرفی تمامی روغنهای اسانسی نیست، بلکه این است که بیشتر روغنهای دارویی پُر استفاده را معرفی کنیم. در واقع بیش از 200 گیاه وجود دارند که روغنهای دارویی از آنها تهیه می‌شود.
روغنهای دارویی (عطر)
غلظت این روغن‌ها بسیار زیاد است. همیشه باید آنها را با یک نوع روغن حامل ترکیب کنید؛ به گونه‌ای که میزان رقیق بودن آن برای ماساژ مفید باشد.تعدادی از این روغنهای دارویی در برخی مواقع به تنهایی و با همان غلظت بالا استفاده می‌شوند؛ مثلا وقتی می‌خواهیم به عنوان ضماد روی جراحت هایی نظیر نیش زنبور، بریدگی یا سوختگی ها به کار بریم.
مقدار روغن دارویی موجود در یک ترکیب معمولا بین 1 تا 3 درصد از کل ترکیب می‌باشد.
دستورالعمل ساده تهیه روغن ماساژ
- 1 قاشق چای‌خوری روغن حامل (5 سی سی) با 102 قطره روغن دارویی خالص مخلوط شود.
- 1 قاشق غذا خوری روغن حامل (10 سی سی) با 403 قطره روغن دارویی خالص مخلوط شود.
- 1 قاشق غذاخوری روغن حامل (15 سی سی) با 5 قطره روغن دارویی خالص مخلوط شود.
برای ماساژ کل بدن به 20 سی سی روغن نیاز است که می‌توان به آن 6 تا 8 قطره روغن دارویی خالص اضافه کرد.
روغن‌هایی دارویی را همیشه باید در بطری‌های شیشه‌ای تیره رنگ و دور از نور نگهداری کرد. نور خورشید آنها را فاسد می‌کند. اگر بطری شیشه‌ای کهربایی حاوی روغن دارویی خالص را در جای سرد نگهداری کنید، تاریخ مصرف 2 تا 3 سال خواهد بود.
روغنهای دارویی که از مرکبات تهیه می‌شوند (مثل لیمو)، کوتاه‌ترین تاریخ مصرف را دارند.
وقتی روغن‌هایی دارویی با روغن حامل رقیق می‌شوند، باید در طول چند ماه مصرف شوند اگر نه فاسد خواهند شد.
تهیه روغنهای دارویی خالص بسیار حائز اهمیت است. روغنهای قلابی و ترکیبی ممکن است عوارض جانبی خطرناک و ناخوشایندی داشته باشند.
گاهی اوقات روغنهای دارویی را با الکل، مواد مصنوعی یا روغنهای دارویی ارزان تر ترکیب می‌کنند!
ماساژ درمانی با روغنهای دارویی
این روش بسیار قوی و اثرگذار است. مولکول‌های ریز روغن دارویی به راحتی جذب پوست می‌شود و در نتیجه به لنف و جریان خون نفوذ می‌کند. همان‌طور که ذکر شد نیم تا یک ساعت ماساژ با این روغن‌ها قبل از انجام طب سوزنی نتیجه‌ی کار را چندین برابر افزایش می‌دهد. علاوه بر ماساژ می‌توان از استنشاق)بخور (، انواع استحمام، شست‌وشو و استحمام با حرارت بالا، دوش، سونا، کمپرس و غیره نیز بهره برد.
بررسی مواد مورد استفاده در رایحه درمانی
روغنهای گیاهی (پایه)، در واقع اسانس خالصی از گیاهان هستند که اگر به درستی و با رعایت نکات ایمنی استفاده شوند مزایای روحی و جسمی بسیاری دارند. جزییات مربوط به روغنهای گیاهی را می‌توان به ۹۰ مورد تقسیم کرد. استفاده از دی‌اکسیدکربن، هیدروسل‌ها و ابسولوت‌ها در آروماتراپی بسیار رایج است.
اگرچه روغنهای گیاهی، دی‌اکسیدکربن و ابسولوت با روش‌های مختلفی تقطیر می‌شوند، عنوان کلی «روغن پایه»، انواع روغنهای طبیعی، آروماتیک، بخارپذیر و گیاهی را در بر می‌گیرد که شامل دی‌اکسیدکربن و ابسولوت‌ها نیز می‌شود.
آروماتراپی علاوه بر استفاده از روغنهای پایه، استفاده از دیگر ترکیبات مکمل طبیعی شامل روغن فشرده سبزیجات سبز، جوجوبا (واکسی مایع)، هیدروسل، گیاهان دارویی، پودر شیر، نمک دریایی، شکر (لایه بردار) و خاک رس و گل را نیز توصیه می‌کند. متخصصین آروماتراپی محصولاتی را که شامل مواد اولیه ترکیبی و مصنوعی هستند قبول ندارند.
باید به این نکته توجه داشت که روغنهای عطری، که معمولاً روی برچسب مواد تشکیل‌دهنده آنها نیز «عطری» نوشته شده است، با روغنهای پایه متفاوت هستند. در روغنهای عطری از مواد شیمیایی ترکیبی و مصنوعی استفاده می‌شود و فواید درمانی روغن‌ها پایه را ندارند.
خریدارها باید بدانند
در کشور آمریکا کلمه آروماتراپی بر روی بسته‌بندی‌ها و برچسب‌های تبلیغاتی محصولات دیده نمی‌شود، بنابراین هر کالایی می‌تواند برای آروماتراپی مناسب محسوب شود. تعداد کمی از کالاهای موجود در فروشگاه‌ها شامل مواد اولیه مصنوعی و عطری می‌شوند و طبیعی نیستند و در عین حال ادعا می‌کنند که برای آروماتراپی مناسب هستند.
بهتر است برای انتخاب روغن مناسب رایحه درمانی به برچسب ترکیبات محصول توجه کنید. همچنین هنگام خرید مراقب برچسب‌های «ساخته شده با روغن گیاهی» یا «ساخته شده با ترکیبات طبیعی» باشید. دقت کنید که این محصولات فقط با روغن گیاهی و ترکیبات طبیعی ساخته نشده‌اند و این فقط یک حقه بازاریابی است.
بسیاری از این محصولات ممکن است شامل نسبت‌های سنگین ترکیبات روغنهای عطری باشند و فقط مقدار کمی از روغنهای پایه در آنها به کار رفته تا بتوانند از برچسب‌های «ساخته شده با روغن گیاهی» استفاده کنند. اجازه ندهید تا حقه‌های بازاریابی موجب بی‌اعتمادی شما و در نتیجه محروم کردن خودتان از فواید آروماتراپی شود.
فواید استنشاق روغنهای پایه
استنشاق روغنهای گیاهی داخل شش‌ها فواید بسیاری برای حالت فیزیکی و روحی افراد دارد. رایحه روغن گیاهی طبیعی می‌تواند موجب ایجاد یک واکنش ناگهانی در مغز شود. علاوه بر این در صورت استشاق این روغن‌ها به داخل شش‌ها می‌توانید از خواص درمانی آنها نیز بهره ببرید.
به طور مثال، استنشاق روغن اکالیپتوس موجب کاهش انقباض عضلانی در بدن می‌شود. به خاطر داشته باشید که استفاده نا به جا از روغن‌ها و عدم توجه به نکات ایمنی، ممکن است عواقب ناخوشایندی در پی داشته باشد.
فواید استفاده موضعی از روغنهای پایه
استفاده موضعی از روغنهای گیاهی می‌تواند موجب جذب آنها توسط پوست و افزایش جریان خون شود. مواد تشکیل‌دهنده روغنهای گیاهی به سلامت، زیبایی و بهداشت کمک می‌کند. روغنهای گیاهی بسیار قوی و محرک هستند، به همین دلیل از حالت غلیظ آنها نباید روی پوست و به صورت موضعی استفاده کرد. برای استفاده از روغنهای گیاهی روی پوست باید ابتدا غلظت آنها را کم کرد و آنها را به یک محلول روغنی تبدیل کرد که با نام روغن حامل (carrier oil) نیز شناخته می‌شوند. روغنهای حامل معمولاً شامل روغن بادام شیرین، روغن هسته زردآلو و روغن هسته بادام می‌شوند. توضیحات بیشتر درمورد روغن حامل را می‌توان در اینترنت جستجو کرد.
فواید دیگر
علاوه بر فواید درمانی در سطح فیزیکی و روحی، روغنهای پایه برای کاربردهای دیگر نیز مفید هستند. روغنهای گیاهی در شوینده‌ها و تمیزکننده‌های خانگی نیز قابل استفاده هستند. برخی از روغن‌ها به‌عنوان دافع طبیعی حشرات و حشره‌کش نیز استفاده می‌شود. برای مثال می‌توان از شمع‌های سنبل هندی برای دور نگه داشتن حشرات در تابستان استفاده کرد.
ترکیبات روغن پایه
می‌توان برای ساختن رایحه‌های جدید و پیچیده‌تر روغنهای گیاهی را با یکدیگر ترکیب کرد. البته روغنهای گیاهی برای کاربردهای خاص درمانی نیز می‌توانند با یکدیگر ترکیب شوند. روغن‌هایی که با اهداف درمانی ساخته می‌شوند باید با دقت ترکیب شوند. گفته می‌شود که روغنهای گیاهی ترکیبی، اثرات بهتری نسبت به روغنهای گیاهی خالص دارند.
درباره محصولات آروماتراپی
کالاهایی که دارای برچسب «آروماتراپی» هستند لزوماً خالص و طبیعی نیستند. کالاهایی که شامل ترکیبات مصنوعی هستند فواید واقعی رایحه درمانی (آروماتراپی) را ارائه نمی‌دهند. در بدترین حالت ممکن است این محصولات فایده‌ای نداشته و حتی مضر باشند و در بهترین حالت نیز تنها کسری از فواید تولیدات طبیعی را دارند. برای اطمینان از طبیعی بودن روغن‌ها باید به برچسب آنها دقت کرد و مطمئن شد که در ساخت آنها از ترکیبات ناخالص و روغن‌ها عطری استفاده نشده است.
بهتر است محصولاتی که برچسب ترکیبات ندارند یا در برچسب آنها از عباراتی مانند روغنهای عطری استفاده شده است را از لیست خود خط بزنید. البته بسیاری از تولیدکنندگان محصولات با کیفیت رایحه درمانی، از ذکر ترکیبات خود روی بسته‌بندی محصول خودداری می‌کنند چرا که نگران کپی کردن شرکت‌های رقیب خود هستند. اما با سؤال کردن از فروشندگان راجع به این ترکیبات، می‌توانید ایده بهتری راجع به کیفیت آنها داشته باشید.
عرضه‌کنندگان محصولات باید بدانند که بهتر است برای خریداران خود فهرستی از مواد تشکیل دهنده و ترکیبات ارائه کنند. آنها می‌دانند برای دوری از مشکلات سلامتی باید از برخی روغن‌ها پرهیز کرد.
مطالب زیر برای افزایش دانش و آگاهی شما مفید خواهند بود: