تأثیر آروماتراپی ماساژی با روغن نعناع بر شاخص‌های فیزیولوژیک

چکیده

زمینه و هدف: به دلیل عوارض جانبی داروهای مخدر، امروزه درمان‌های غیر دارویی توجه سیستم‌های پرستاری را به خود جلب کرده است. لذا مطالعه حاضر با هدف تأثیر آروماتراپی ماساژی با روغن نعناع بر شاخص‌های فیزیولوژیک بعد از عمل جراحی انجام شد.

روش بررسی: در این کارآزمایی بالینی که در بیمارستان رازی شهر اهواز انجام شد، تعداد ۶۰ بیمار کاندید عمل جراحی کوله سیستکتومی لاپاراسکوپی براساس ضوابط ورود به مطالعه انتخاب و پس از همسان سازی بر اساس سن و جنس، به صورت تصادفی به دو گروه مداخله (۳۰ نفر) و شاهد (۳۰ نفر) تقسیم شدند. درگروه مداخله در دو نوبت بلافاصله بعد از ورود به ریکاوری و شش ساعت بعد دست و پا با روغن نعناع و در گروه شاهد نیز از روغن بادام شیرین (پلاسبو) برای کاهش اصطکاک دست استفاده شد.

شاخص‌های فیزیولوژیک در نقاط زمانی قبل از مداخله، قبل از عمل، قبل از ماساژ، بلافاصله بعد از ماساژ و شش، ۱۲ و ۲۴ ساعت بعد از ماساژ ثبت شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون‌های تی دو نمونه‌ای مستقل و آزمون اندازه‌گیری مکرر و به کمک نرم افزار SPSS انجام شد.

یافته‌ها: نتایج این مطالعه نشان داد که به طور کلی، میانگین فشارخون سیستولیک (۰۳/۰ (P=، دیاستولیک (۰۲/۰ (P= و ضربان قلب (۰۴/۰ (P= در طیسنجش‌های مکرر زمانی، اختلاف معنی‌دار آماری داشته و تنها میانگین تعداد تنفس در مقاطع زمانی مورد بررسی (۰۸/۰ (P= اختلاف آماری معنی‌داری نشان نداده است.

نتیجه‌گیری: برا ساس نتایج این مطالعه کاهش شاخص‌های فیزیولوژیک در دو گروه مورد بررسی در محدوده نرمال بودند لذا انجام آروماتراپی با روغن نعناعبه لحاظ بالینی ارزشمند تلقی نمی‌شود.

مقدمه

بیماری سنگ صفراوی یکی از بیماریهای شایع دستگاه گوارش و یکی از مشکلات اصلی سلامت در سراسر جهان است (۱)، که شیوع آن در جمعیت عمومی آمریکاتقریبا_ ۱۲ درصد (۳۰ میلیون نفر) و در جمعیت بزرگسال غربی ۱۵-۱۰ درصد می‌باشد در ایران به طور متوسط در زنان ۱۲ درصد و در مردان حدود ۵ درصد دچار سنگ‌های صفراوی هستند (۳، ۲). این فراوانی در قومیت‌هـای مختلف متفاوت می‌باشـد و تحت تأثیر فاکتورهـای خطرسازی همچون سن، جنسیت، موتاسیون‌های ژنی، بارداری، چاقی، چربی خون، بیماری سیکل سل و تالاسمی، مصرف دارو و عفونت‌های میکروبی است (۴).

طبق آمارهای ارائه شده، سالانه در نتیجه عوارض بیماری کیسه صفـرا، حداقـل ۶۰۰۰ مـرگ و میـر در دنیـا اتفاق می‌افتد (۴) و سالانه حدود ۵ بیلیون دلار در ایالات متحده در این زمینه هزینه می‌شـود. از آنجـا که وجود سنگ کیسه صفرا یکی از قویترین عوامل خطر در ایجاد سرطان کیسه صفرا محسوب می‌شود، انجام کوله سیستکتومی به روش جراحی جهت درمان هر چه سریع‌تر سنگ‌هـای صفراوی توصیه می‌شـود (۵)، کـه روش سنتـی آن جراحـی بـاز می‌باشـد.

امـا طـی سـال‌هـای اخیـر جـراحـی لاپاراسکوپیک به دلیل عوارض کمتر، ماهیت تهاجمی کمتر، سرعت عمل بالا، عوارض کمتر آن، رضایت‌مندی بیماران، نتیجه بهتر از نظر زیبایی، بازگشت سریع به زندگی روزمره و کاهش زمان بستـری، نسبت به جراحی باز ترجیح داده می‌شود (۶). در جراحی با لاپاراسکوپ، از طریق سوراخ کردن جدار شکم به وسیله تروکار و لوله‌ها، به ناحیه عمل دسترسی پیدا می‌کنند و با وارد کردن گاز دی اکسید کربن به حفرهٔ پریتوئن، محتویات شکم از محل عمل دور شده و امکان دید بهتر را ایجاد می‌کند (۷). وارد شدن دیاکسید کربن به فضای شکم موجب تولید H+ در سطـح سـروز، کاهـش PH، اتسـاع حفـرهٔ داخل شکمی، کشش صفاق، تحریک عصب فرنیک، درد و در نتیجه بروز تنفس‌هـای سطحی و تنـد، کاهش ظرفیت ریوی و عدم توانایی تنفس عمیق یا سرفه مؤثر و در برخی موارد هیپوکسمی، هیپرکاپنی، احتباس ترشحـات، آتلکتـازی و پنومونی می‌شـود (۸).

از طرفی درد با تحریک سمپاتیک موجب تغییر در شاخص‌های فیزیولوژیک از جمله: افزایش فشار خون، ضربان قلب و تعداد تنفس می‌شود که بهبـود بیمـار را به تعویق می‌انـدازد و هزینه‌های زیادی به علت طولانی شـدن مدت بستـری بیمـاران و عوارض ناشـی از آن و مصرف مخدر برای شاهد درد صرف می‌شود (۸).

به طور معمول، جهت تسکین دردهای پس از کوله سیستکتومی لاپاروسکوپیک، از مخدرها استفاده می‌شود. اگر چه مخدرها در کنتـرل درد پس از عمـل بسیار مؤثر هستنـد، اما موجـب بـروز عوارض جانبی از جمله خواب آلودگی، ایلئوس، یبوسـت، مهار سیستم تنفسی، مهـار سیستم اعصـاب مرکزی، اعتیـاد و تهوع و استفراغ می‌شوند (۹). به دلیل عوارض جانبی داروهای ضد درد اپیوئید، امروزه درمان‌های غیردارویی توجه سیستم‌های پرستاری امروزی را به خود جلب کرده اسـت و بیمـاران نیز علاقمنـد به استفـاده از درمان‌هـای جایگزیـن می‌باشنـد.

این روش‌ها شامل آرام‌سـازی عضلانـی، موسیقـی، هیپنوتیـزم، مـاسـاژ درمانـی، آروماتراپی و غیره است (۱۰). آروماتراپی یا آروماتراپی که در میان پرستاران، دومین درمان طب مکمل پرکاربرد در بالین است، به استفاده از روغن‌های فرار یا آرومای استخراج شده از گیاهان معطر برای اهداف درمانی گفته می‌شود. دو شیوهٔ مرسوم آن آروماتراپی استنشاقی (Inhalation Aromatherapy) و ماساژ آروماتراپی (Aromatherapy Massage) می‌باشد که آروماتراپی استنشاقی اغلب در کاهش استرس مؤثر بوده در حالی که در روش ماساژ آروماتراپی که گسترده‌ترین نوع طب مکمل مورد استفاده در اقدامات پرستاری است، از روغن‌های معطر و فرار گیاهی استفاده می‌شود که به تدریج از طریق سد پوستی در عرض ۱۰ الی ۴۰ دقیقه جذب شده و اثرات گیاهی خـود از قبیل آرام بخشـی، ضد دردی، ضـد اسپاسم و گرفتگی، وازودیلاتاسیون عروقی و افزایش دمای پوست را اعمال می‌کنند.

به همین خاطر در روش ماساژ آروماتراپی علاوه بر بهره‌گیری از خـواص ماسـاژ از خـواص روغن‌هـای اسانسیـل نیز استفاده می‌شود. از اسانس‌های استفاده شده در آروماتراپی ماساژی می‌تـوان بـه اسانس نارنگـی، عطـر سنبل، بهار نارنج، گل سرخ، مریـم گلـی، اسطوخـودوس و نعناع اشاره کـرد. نعناع کـه با نام علمی peppermint شناخته می‌شود، حاوی منتول (Menthol) بوده که باعث فعال کردن سیستم اوپیوئید درون‌زا شده و در کاهش درد مؤثر می‌باشد (۱۲).

ماسـاژ به روش‌های مختلف از طـریق مسدود نمودن ایمپالس‌ها به مغز و ترشح اندورفین‌ها، باعث کاهش درد و با تحریک شاخه پاراسمپاتیک در سیستم اعصاب اتونوم باعث کاهش پاسخ‌های ناشی از استرس و در نتیجه ضربان قلب و تعداد تنفس می‌شود (۱۳). در ایـن رابطـه گاتچلینـگ (Gottschling) و همکـاران (۲۰۱۳) بیان می‌کنند که ماساژ موجب ثابت نمودن علائم حیاتی می‌شود (۱۴). به طور خاص در مورد تأثیر بر فشار خون، برخی مطالعات بیان داشته‌اند که ماساژ موجب کاهش معنی‌دار در فشار خون می‌شـود (۱۶، ۱۵) و برخی دیگـر بر عـدم تأثیر ماسـاژ بـر فشارخـون تأکیـدکرده‌انـد (۱۸، ۱۷) و هیـچ مطالعـه‌ای مبنی بر افزایـش فشـار خـون در پـی مـاسـاژ دیده نشد (۱۴).

مطالعات مختلـف حاکـی از آن هستنـد که ماسـاژ کامـل بدن و یا ماسـاژ موضعی پا و یا صورت، موجب کاهش فشارخون سیستولیک، ضربان قلب و تعداد تنفس می‌شود (۲۰، ۱۹) در حالی که برخی از مطالعات معتقدند که ماساژ باعث هیچ تغییری در این متغیرها نخواهد شـد. از جمله آلبـرت (Albert) و همکـاران (۲۰۰۹) و هاتان (Hattan) و همکاران (۲۰۰۲) اشاره کردند که بین میانگین تغییرات علائم حیاتی بعد از مداخله در گروه مداخله و شاهد تفاوت معنی‌داری وجود نداشت (۲۲، ۲۱). وجود تردیدهایی در ارتباط بـا اثر بخشی طب مکمل در میان جامعه پزشکی، یکی از چالش‌های اصلی موجود برای ورود این اقدامات به مجموعه عملکرد پرستـاری اسـت و همین امر لزوم وجـود یک پشتوانـه غنی تحقیقاتی برای ورود هرچه سریع‌تر این مقوله به مداخلات پرستاری را ضروری می‌سازد.

تا به حال نیز، پژوهش‌های عملی محدودی برای معتبر کردن و ثبت تأثیر اسانس‌های معطر برای انسان‌هـا انجام شده اسـت و تحقیقات گستـردهٔ بالینی در زمینـه کاربردهـای گوناگـون آروماتراپی و استفـاده از اسانس‌هـای گیاهی درسراسر دنیا در حال انجام است (۲۳). با توجه به اینکه جراحی کولـه سیستکتومی به روش لاپاراسکوپی روش نوینـی می‌باشـد و پرستـار مسئولیت مراقبت بعـد از عمـل و همچنین کاهش عوارض ناشی از آن را به عهده دارد و با در نظر گرفتن این مسأله که تاکنون مطالعه‌ای تحت عنوان ماساژ با روغن نعناع بر شاخص‌هـای فیزیولوژیک بعـد از عمل یافت نشد و با توجه‌بـه ضـرورت انجـام آن، این مطالعـه با هـدف بررسـی تأثیـر آروماتـراپی ماساژی با روغن نعناع بر شاخص‌های فیزیولوژیک بعد از عمل جراحی کوله سیستکتومی لاپاراسکوپیک انجام شد.

روش بررسی

این پژوهش یک کارآزمایی بالینی است که پس از کسب اجازه از مسئولین ذیربط و کسب موافقت کمیته اخلاق پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، بر بالین بیماران تحت عمـل جراحـی کولـه سیستکتومی لاپاراسکوپیک در بیمارستان رازی شهر اهواز انجام شد. معیارهای ورود شامل: داشتن سن بالای ۱۸ سال، توانایی فهم و تکلم زبان فارسی، عدم ابتلاء به بیماریهای پرفشاری خون، بیماری‌های قلبـی و تنفسـی، عـدم سابقـه اگـزما، عدم سابقه التهـاب یـا عارضه پوستـی، زخـم و سوختگی و شکستگی در ناحیه دست و پا بود.

معیارهای خروج نیـز شامـل: انصراف بیمار از ادامه شرکـت در مطالعـه، نیـاز به تزریق خون در ریکاوری و انتقال بیمار به بخش مراقبت‌های ویژه بـه هر دلیـل بود. در ابتـدا پژوهشگـر در بخش ریکاوری بیمارستـان رازی آمـوزش ماسـاژ آروماتراپی را بـه مـدت ۱۲ ساعت دریافت کرد. به این ترتیب که نقاط موجود در زمینه همودینامیک و شاخص‌های فیزیولوژیک (, ۳۶ST, ۱۱LI, ۴LI ۶ (SP طبق نظر همکار متخصص طـب مکمـل انتخـاب شده و ماسـاژ دو طـرفه به روش پتریسـاژ داده شـد. پژوهشگر بعد از آموزش نقـاط و نحوهٔ ماساژ، در حضور همکار متخصص طب مکمل برای چهار بیمار در جلسـه اول، مداخلـه را انجـام داد و پس از تأیید توسط ایشان با مراجعه به سالن انتظـار اتاق عمـل بیمارستـان رازی اقـدام به جمـع‌آوری نمونه‌هـا کـرد.

روش گردآوری داده‌ها بر پایه مصاحبه، تکمیل چک لیست، پرسشنامه و ابزار سنجش شاخص‌هـای فیزیولوژیک بـود. جهـت سنجش شاخص‌های فیزیولوژیک ابزارهای مورد استفاده شامل دستگاه فشارسنج عقربه‌ای قابل حمل با مارک ۲ALPK ساخـت ژاپن، استتوسکوپ ۲ALPK ساخت ژاپن، و ساعت ثانیه شمار مارک اورینـت ساخـت ژاپن بـود. دستگـاه فشـارسنـج در شـروع نمونه‌گیری توسط یک فشارسنج استاندارد جیوه‌ای کالیبره شد.

تعـداد نبـض توسـط نبض رادیـال و تعـداد تنفـس به صورت مشاهده بالا و پایین رفتن قفسه سینه بیمار در یک دقیقه توسط پژوهشگر، اندازه‌گیری شد. تعداد نمونه‌ها در این مطالعه با توجه به مطالعات قبلی (۲۴) و بـا استفـاده از فرمـول زیر و تحـت نظـر استـاد مشاور آمار با اطمینان ۹۵ درصد و توان ۸۰ درصد برای هـر گروه تعـداد ۲۳ نفر برآورد شد که بدلیل احتمال ریزش نمونه‌ها در هر گروه ۳۰ بیمار و در مجموع ۶۰ بیمار وارد مطالعه شدند.

در ابتـدا تعـداد ۶۰ نفر از بیمـاران با توجه به خصوصیـات واحدهای مورد پژوهش و همچنین معیارهای ورود و خروج، با روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب و پس از همسان‌سازی بر اساس سن و جنس و کسب رضایت‌نامه و توضیح اهداف، مراحل و مدت مطالعه به کلیه بیماران، به تصادف به دو گروه ۳۰ نفره مورد و شاهد تقسیم شدند و علائم حیاتی در سالن انتظار اتاق عمل از بیماران گرفته شد.

سپس فرم خصوصیات دموگرافیک توسط پژوهشگر به روش پرسش از بیمار و با استفاده از اطلاعات موجود در پرونده چک و ثبت شد. در کلیه بیمـاران در گـروه شاهـد و مداخلـه، القای بیهوشـی، تکنیـک بیهوشـی و مقدار مخدر طولانـی اثر حیـن بیهوشـی، یکسـان و مشابه بود و عمل جراحی نیز توسط یک جراح انجام شد.

بعد از اتمام عمل و بعد از ورود به ریکاوری در هر دو گروه، با توجه به شرایط بیمار، بیمار در وضعیت راحت و نیمه نشسته بر روی تخت ریکاوری قرار گرفته و پرده‌های اطراف تخت بیمار به منظور فراهم کردن‌آسایش و راحتی بیمار کاملاً کشیده شد. بعد از حفظ هوشیاری کامل و قبل از شروع ماساژ، علائم حیاتی بیماران گرفته می‌شد و سپس پژوهشگر پس از شستن دست‌ها و خشک کردن آنها، نقاط مورد نظر در دست‌ها و پاهای بیماران را به ترتیب به روش پتریساژ به مدت ۲۰ دقیقه (برای هر اندام پنج دقیقه) ماسـاژ می‌داد.

 به این ترتیب که برای گروه اول ماساژ با روغن نعناع و برای گروه دوم ماساژ با روغن بادام شیرین داده می‌شد. نحوهٔ ماساژ به این صورت بود که برای هر دو گروه بر روی هر دست و برای هر پا در نقاط مورد نظر به ترتیب سه قطره روغن با قطره چکان ریخته و با انگشت میانی به صورت دورانی در جهت عقربه ساعت ماساژ پتریساژ می‌داد به حدی که بیمار احساس فشار کند و این کار را برای هر اندام به مدت پنج دقیقه انجام می‌داد. بلافاصله بعد از مداخله شاخص‌های فیزیولوژیک توسط ابزارهای ذکر شده اندازه‌گیری و ثبت می‌شد.

نوبت دوم ماساژ نیز شش ساعت بعد از عمل (به موازات نوبت دوم داروی مسکن دریافتی که بصورت روتین در بخش داده می‌شود) در بخش جراحی برای هر دو گروه مشابه نوبت اول انجام شد. بیماران دو گروه در اتاق ریکاوری و بخش در شش، ۱۲ و ۲۴ ساعت بعد از عمل، توسط همکار طرح تحت نظر قرار می‌گرفتند و میزان شاخص‌های فیزیولوژیک در این زمان‌ها ثبت می‌شد.

لازم به ذکر است جهت بیماران مذکر ماساژ توسط یک همکار طرح که آموزش لازم رادقیقا همانند پژوهشگر و همزمان با وی از متخصص طب مکمل دریافت و بـرای حداقـل چهـار بیمار اجراء کرده و مورد تأیید قرار گرفته بود، انجام شد. باید یادآور شد که ضمن مطالعه، سه نفر از بیماران در هر گروه به دلیل عدم همکاری در مطالعه، تغییرات ناپایدار قلبی و عروقی و عدم ثبات علائم حیاتی در بعد از عمل و بستری در بخش مراقبت‌های ویژه بعد از عمل دچار ریزش شدند و از مطالعه خارج شدند.

در ایـن مطالعـه بـرای دستیابـی به اهـداف، فرضیه‌هـا و نیـز پاسخگویی به سؤالات پژوهش، ابتدا نرمالیتی داده‌ها با استفاده از آزمون کولموگـروف-اسمیرنوف بررسی شـد که نتایج آزمون نرمال بودن داده‌ها را تأیید نمود (۰۵/۰. (P> تجریه و تحلیل با استفاده از آمار توصیفی ازجمله: میانگین و انحراف معیار و آمار تحلیلی مانند (Repeated Measures ANOV) RMA، به منظور بررسی اثر متغیرهای تکرار شده در دو گروه مداخله و شاهد و در هفت نقطه زمانی شامل؛ قبل از مداخله، قبل از عمل، قبل از ماساژ، بلافاصله بعد از ماساژ و شش، ۱۲ و ۲۴ ساعت بعد از ماساژ و همچنین بررسی اثر توأم متغیر گروه و زمان صـورت گرفـت.

جهت استفـاده از آزمون RMA ابتدا برقراری شرط Mauchly’s Test of Sphericity برای کلیه متغیرهای وابسته بررسی شد و نتیجه آزمون دال بر عدم برقرار بودن فرض مذکور بود (۰۵/۰. (P< بنایراین جهت بررسی اثر خالص زمان و اثر همـزمان زمـان و گـروه از نتایـج آزمـون Greenhouse-Geisser استفاده شد.

در ایـن پژوهـش نمـرات میانگین میزان فشار خون سیستولیک، فشار خون دیاستولیک، ضربان قلب و تعداد تنفس در هفت نقطه زمانی مطالعه و در دو گروه مداخله و شاهد مقایسه شد. اثر دیگر فاکتورهای مخدوش کننده از جمله: جنس، سن، قد، وزن، شغل، تحصیلات، وضعیت تأهل و قومیت به عنوان متغیرمخدوش کننده وارد مدل شدند. تجزیه و تحلیل با استفاده از نرم افزار ۲۰ SPSS و سطح معنی‌داری کمتر از ۰۵/۰ در نظر گرفته شد.

یافته‌ها

نتایج نشان داد که از نظر خصوصیات فردی (سن، قد و وزن) با استفـاده از آزمـون تی‌مستقـل و از نظـر سایـر خصوصیـات دموگرافیک (جنس، شغل، سطح تحصیلات و وضعیت تأهل، قومیت) با استفاده از آزمون کای اسکوئر قبل از مداخله تفاوت معناداری بین دو گروه دیده نشد و گروه‌ها از نظر متغیرهای مذکور با یکدیگر همسان بودند (۰۵/۰. (P> میانگین سن افراد در گـروه مداخلـه ۱/۱۲±۹۳/۴۰ سـال و در گـروه شاهـد ۰۵/۱۲±۶۷/۴۱ سـال و میانگیـن وزن در گـروه مداخلـه ۱۲/۱۹±۵۶/۷۹ و در گروه شاهد ۱۴/۱۱±۵۹/۸۱ بوده است.

در هر دو گروه مداخله و شاهد ۵/۱۸ درصد نمونه‌ها مرد (پنج نفر) ۵/۸۱ درصد زن (۲۲ نفر) بودند. بیشترین فراوانی تحصیلات در دو گروه مداخله و شاهد مربوط به سطح تحصیلات زیر دیپلم بود که در گروه مداخله ۱/۷۴ درصد (۲۰ نفر) و در گروه شاهد ۷/۶۶ درصد (۱۸ نفر) بوده است. اکثریت نمونه‌ها در گروه مداخله (۶۳ درصد) و شاهد (۴/۷۰ درصد) خانه‌دار بودند از نظر وضعیت قومیت بیشترین فراوانی در دو گروه مداخله (۴۴ درصد) و شاهد (۹/۵۱ درصد) مربوط به قومیت عرب بود.

نتایج این مطالعه نشان داد که به طور کلی، میانگین فشارخون سیستولیـک (۰۳/۰ (P=، دیاستولیـک (۰۲/۰ (P= و ضربان قلـب (۰۴/۰ (P= در طـی سنجش‌های مکرر زمانـی، اختلاف معنی‌دار آماری داشته و تنها میانگین تعداد تنفس در مقاطع زمانی مورد بررسی (۰۸/۰ (P= اختلاف آماری معنی‌داری نشان نداده است.

نتایج جدول ۱ نشان می‌دهد که میانگین فشارخون سیستولیک قبل از مداخله (پایه)، قبل از عمل، شش ساعت بعد از ماساژ، ۱۲ ساعت بعد از ماساژ برحسب دو گروه مداخله و شاهد اختلاف آماری معنی‌دار ندارد اما قبل از ماساژ، بلافاصله بعد از ماساژ و ۲۴ ساعت بعد از ماساژ اختلاف آماری معنی‌دار دارد.

همچنین آزمون اندازه‌گیری مکرر نشان داد که در گروه مداخله، مداخله سبب کاهش معنی‌داری در کلیه نقاط زمانی (به جز نقطه زمانی قبل از عمل) نسبت به وضعیت پایه شده است اما در گـروه شاهـد به جـز در سـه نقطه زمـانی پایانی، کاهـش معنی‌داری نسبت به وضعیت پایه مشاهده نشد.

جدول ۱: مقایسه میانگین فشار خون سیستولیک در زمان‌های مورد بررسی برحسب گروه مداخله و شاهد

^*آزمون اندازه‌گیری مکرر ^**آزمون تی مستقل

نتایج جدول ۲ نشان می‌دهد که میانگین فشار خون دیاستولیک قبل از مداخله (پایه)، قبل از عمل و شش ساعت بعد از ماساژ برحسب دو گروه مداخله و شاهد اختلاف آماری معنی‌دار ندارد اما قبل از ماساژ، بلافاصله بعد از ماساژ، ۱۲ ساعت بعد از ماساژ و ۲۴ ساعت بعد از ماساژ اختلاف آماری معنی‌دار نشان داده است. همچنین آزمون اندازه‌گیری مکرر نشان داد که در گروه مداخله، مداخله سبب کاهش معنی‌داری در کلیه نقاط زمانی (به جز نقطه زمانی قبل از عمل) نسبت به وضعیت پایه شده است.

اما در گروه شاهد تنها در سه نقطه زمانی شش، ۱۲ و ۲۴ ساعت بعد از ماساژ اختلاف آماری معنی‌داری نسبت به وضعیت پایه مشاهده شد.

جدول ۲: مقایسه میانگین فشار خون دیاستولیک در زمان‌های مورد بررسی برحسب گروه مداخله و شاهد

جدول ۳: مقایسه میانگین تعداد ضربان قلب در زمان‌های مورد بررسی برحسب گروه مداخله و شاهد

نتایج جدول ۴ نشان می‌دهد که میانگین تعداد تنفس قبل از مداخله (پایه)، قبل از عمل، ۱۲ ساعت بعد از ماساژ و ۲۴ ساعت بعد از ماساژ برحسب دو گروه مداخله و شاهد اختلاف آماری معنی‌دار ندارد اما قبل از ماساژ، بلافاصله بعد از ماساژ و شش ساعت بعد از ماساژ اختلاف آماری معنی‌دار نشان داده است.
همچنین آزمون اندازه‌گیری مکرر نشان داد که در گروه مداخله، مداخله سبب کاهش معنی‌داری در نقطه زمانی قبل از ماساژ، بلافاصله بعد از ماساژ، شش و ۱۲ ساعت بعد از ماساژ نسبت به وضعیت پایه شده است. اما در گروه شاهد هیچگونه کاهش معنی‌داری نسبت به وضعیت پایه مشاهده نشد.

جدول ۴: مقایسه میانگین تعداد تنفس در زمان‌های مورد بررسی برحسب گروه مداخله و شاهد

گروه‌	مداخله (۲۷ نفر)	شاهد (۲۷ نفر)		P value**
زمان	انحراف معیار±میانگین	P value*	انحراف معیار±میانگین	P value*
قبل از مداخله (پایه)	۵۷/۰±۱۱/۱۳	—-	۳۹/۰±۰۰/۱۳	—-	۰۰۰/۱
قبل از عمل	۷۳/۰±۱۹/۱۳	۵۳۹/۰	۷۷/۵±۲۲/۱۳	۰۶۸/۰	۴۲۲/۰
قبل از ماساژ	۵۷/۰±۷۸/۱۲	۰۰۱/۰<	۵۵/۰±۰۰/۱۳	۰۰۰/۱	۰۱۰/۰
بلافاصله بعد از ماساژ	۵۲/۰±۶۷/۱۲	۰۰۱/۰<	۵۳/۰±۰۰/۱۳	۴۶۱/۰	۰۰۲/۰
۶ ساعت بعد از ماساژ	۵۰/۰±۵۶/۱۲	۰۰۱/۰<	۵۷/۰±۷۸/۱۲	۱۰۲/۰	۰۲۵/۰
۱۲ ساعت بعد از ماساژ	۵۰/۰±۵۹/۱۲	۰۷۹/۰	۵۰/۰±۷۸/۱۲	۱۸۶/۰	۰۶۳/۰
۲۴ ساعت بعد از ماساژ	۵۰/۰±۵۲/۱۲	۰۳۹/۰	۸۰/۰±۹۶/۱۲	۸۳۴/۰	۰۸۴/۰

بحث و نتیجه گیری

با توجه به نتایج مطالعه، استفاده از آروماتراپی ماساژی با روغن نعنـاع موجب کاهـش در کلیه شاخص‌های فیزیولوژیک (ضربان قلب، فشار خون سیستولیک و فشار خون دیاستولیک) بجز تعداد تنفس شد.

مطالعات انجام شده در مورد ماساژ و علائم حیاتی نتایج متفاوت و گاها متناقضی را نشان می‌دهند. برخی از مطالعات معتقدند که ماساژ بر روی علائم حیاتی بیماران مؤثر است. به عنوان مثال ایجیندو (Ejindo) در سال ۲۰۰۷ در مطالعه خود نشان داد که ماساژ صورت و پاها باعث کاهش فشارخون افراد سالم می‌شود (۲۰). ولی در عوض برخی از مطالعات معتقدند که ماساژ باعث هیچ تغییری در این متغیرها نخواهد شد.

از جمله این مطالعات می‌توان به مطالعه آلبرت و همکاران (۲۰۰۹) و هاتان و همکاران (۲۰۰۲) کـه به بررسی اثر بخشـی ماسـاژ پا بر شاخص‌های فیزیولوژیک بعد از اعمال جراحی قلب اشاره کرد. نتایج این مطالعات نشان داد که بین میانگین تغییرات علائم حیاتی بعد از مداخله در گروه آزمون و شاهد تفاوت معنی‌داری وجود نداشت. در این مطالعات تنها به بررسی تأثیر یک یا دو جلسه ماساژ درمانـی بر روی علائم حیاتی پرداختـه شـده بود.

بطوری که در بسیاری از این مطالعات انجام مجدد پژوهش با تعداد جلسات بیشتری پیشنهاد شده است (۲۲، ۲۱). از طرفی دیگر ویلکینسون (Wilkinson) و همکـاران (۲۰۰۸) معتقدنـد کـه استفـاده از درمان‌های مکمل شامل ماساژ و رفلکسولوژی در سرویس‌های مراقبت سلامتی هنوز بحث انگیز است (۲۵).

در این رابطـه هایـز و کوکس (Hayes & Cox) در سال ۱۹۹۹ پژوهشی تحت عنوان پاسخ‌هـای فیزیولوژیـک و سایکودینامیک به لمس در بخش مراقبت‌های ویژه انجام دادند ۵۲ بیمار با میانگین سنی ۶۵ سال در این مطالعه شرکت کردند. مداخله به صورت لمس نواحی شانه‌ها و پاها انجام شد و زمان لمس برای همه نمونه‌ها یکسان بود. متغیرهای فیزیولوژیک شامل ضربان قلب، فشار خون، تنفس و اشباع اکسیژن محیطی، ۱۵ دقیقه قبل از مداخله، در طول مداخله و پس از آن ثبت گردید.

یافته‌ها افزایـش یـا کاهش معنـی‌داری در هـر یـک از شاخص‌هـای فیزیولوژیک نشان نداد. آن‌ها چنین استدلال کردند که شاید وقفه پنج دقیقه‌ای برای مشاهده تغییر در این شاخص‌ها کافی نباشد (۲۶). در حالی که در مطالعه ما آروماتراپی بطور معنی‌دار باعث کاهـش تعداد تنفس بعـد از عمـل نشـد. در مطالعـه سام‌چ ک (Somchock) که در سال ۲۰۰۶ به مقایسه تأثیر ماساژ بازتابی پا با ماسـاژ ملایم پا در افراد مبتلاء به پرفشـاری خون پرداختـه بود، یافته‌هـا نشـان داد که تنها فشارخون دیاستولیـک در گـروه آزمون به طور معنی‌داری افزایش یافته است (۲۷). اما برخی مطالعـات بـر کاهـش معنـی‌دار فشـار خون در پـی ماساژ تأکید کرده‌اند (۱۷-۱۵).

یافته‌هـای پژوهـش ویلکینسون که بـا هدف بررسی تأثیر ماساژ رفلکسولوژی پا بر علائم حیاتی بیماران مبتلاء به بیماریهای COPD انجام شد، نشان داد تعداد ضربان قلب در گروه آزمون کاهش یافته است (۲۸). اما در مطالعـه وانگ (Wang) در سـال ۲۰۰۴ که بررسی تأثیر ماساژ دست و پا بر درد بعد از عمل پرداختـه بـود، میانگین تعـداد ضـربـان قلـب و تنفـس کاهـش معنـی‌داری را نشـان داد (۲۹).

نتایـج مطالعـه بااور (Bauer) و همکاران (۲۰۱۰) نیـز بعد از عمـل جراحی قلب نشـان داد کـه میانگین فشارخون سیستولیک، دیاستولیک، نبض و تنفس بعد از ماساژ نسبت به قبل از مداخله در گروه آزمون تفاوت معنی‌داری را نشان نداد (۳۰).

نتایج این مطالعه نشان داد که ماساژ با روغن نعناع می‌تواند موجب کاهش فشار خون سیستولیک، دیاستولیک و ضربان قلب در محدودهٔ نرمال گردد. لیکن این کاهش از لحاظ بالینی ارزشمند محسوب نمی‌شود. معذالک ممکن است در بیمارانی که شاخص‌های فیزیولوژیک آنها بالاتر از حد طبیعی باشد استفاده از روغن نعناع بتواند این شاخص‌ها را در محدوده طبیعی قرار دهد لذا پیشنهاد می‌شود مطالعه مشابهی روی این گروه از بیماران انجام شود.

از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به عدم کورسازی در انجام مداخله اشاره کرد که به دلیل بوی خاص اسانس نعناع هم بیمار و هم مداخله‌گر از نوع مداخله اطلاع داشت و تمامی راهکارهای انجام شده جهت کورسازی اعم از استفاده ازماسک فیلتردار برای مداخله‌گر، استفـاده از اسپری قهوه جهت رفع بوی اسانس نعناع نیز با شکست روبرو شد که پیشنهاد می‌شود مطالعات بیشتـر در مـورد نحـوهٔ کورسـازی ایـن چنیـن مطالعات و مقایسه خواص روغن‌هـا و اسانس‌هـای مختلف و در اعمـال جراحی مختلـف انجام گیرد.

مقاله اصلی را در اینجا بخوانید.