فهرست
ماساژ از دیرباز به‌عنوان نوعی درمان مطرح بوده و مطالعات تاریخی نشان میدهد که مالش بدن در بین انسان‌های اولیه و تمدن‌های باستانی وجود داشته است. ریشه کلمه ماساژ از منابع مختلف مشتق شده است. ریشه لاتین ماساژ و ریشه‌های یونانی ماسئین یا ماسو به معنای لمس، دست زدن، فشار دادن یا مالیدن است. فعل فرانسوی ماسر نیز به معنای مالیدن آمده است. ریشه عربی مس یا مسح و ریشه سانسکریت مکه به‌عنوان فشار آرام ترجمه شده است. ولی به‌طورکلی ماساژ دادن عبارت است از یک سری حرکات و مهارت‌های دستی که به‌طور منظم و خاص بر روی بافت‌های بدن جهت تأثیر بر سیستم عصبی، عضلانی، پوست، مفاصل و گردش خون بکار می‌رود.
با سیری در تاریخ علم پزشکی ایران متوجه می‌شویم که حرکت ورزش و ماساژ از اصول شش‌گانه تندرستی بوده و اهمیت آن ازنظر پزشکان ایرانی باعث رواج آن به‌صورت یک فرهنگ بهداشتی در بین ایرانی‌ها و متداول شدن ماساژ با سنگ‌پا در حمام‌های ایرانی شد و حتی به علت اشتغال عده قابل‌توجهی به پیشه دلاکی در ایران در سال 1272 هجری قمری کتابی تخصصی با عنوان رساله دلاکیه برای صاحبان این حرفه تألیف شده است. البته کلام بزرگان دینی در توسعه این امر دخیل بوده است همچنان که در رساله دلاکیه در ابتدای شمارش منافع مشت‌ومال، این حدیث شریف آورده می‌شود که اگر بگویند مالش مرده را زنده کند بعید نیست.
درواقع آموزش ماساژ و نحوه تأثیر‌پذیری بدن از آن به‌صورت جدی در دوران پزشکی بعد از اسلام مطرح بوده است و به نظر می‌رسد ریشه لغت ماساژ هم از واژه عربی مسح (massa) به معنای لمس کردن و مالیدن گرفته شده است.
نظرات طبیبان ایران درباره ماساژ
پزشکان ایرانی در مکتوبات خود در ادامه بحث ریاضت یا ورزش به بحث درباره آن پرداخته‌اند در این منابع معمولاً از ماساژ با نام دلک یعنی مالش و از بازتاب درمانی (رفلکسولوژی) این رشته یک تکنیک قدیمی است و بر این اساس پایه ریزی شده که نقاط بازتابی درروی کف دست‌ها و پا‌ها وجود دارند که با هر قسمت بدن اعم از عضله، عصب، غده و استخوان مطابقت دارند و فشار روی این نقاط تورم را از بین می‌برد و به آرامش اعصاب کمک می‌کند و این آرام‌سازی اعصاب هم به‌نوبه خود انقباض عروقی را کاهش میدهد به‌طوری که خون و جریان عصبی با راحتی بیشتری جریان می‌یابند و درنتیجه بهبود جریان خون، سموم نیز از بدن خارج می‌شوند تحت عنوان غمز به معنای فشردن اعضا با انگشت یاد شده است.
اسحاق بن علی رهاوری در قدیمی‌ترین کتاب اخلاق پزشکی آورده است که توجه به حرکت و ورزش جهت حفظ تندرستی و معالجه بیماران بر پزشک لازم است. وی با استناد به گفته‌های بقراط و جالینوس ضرورت ورزش و بهترین اوقات پرداختن به آن را بیان کرده است و دلک، روغن‌مالی، استحمام و نظایر آن را که با حرکات قوی همراه‌اند نیز نوعی ورزش شمرده است. او می‌گوید پزشک باید کیفیت و مقدار ماساژ لازم برای تقویت اعضاء، پیشگیری و درمان بیماری‌ها را بشناسد.
ازنظر حکما برانگیخته شدن حرارت درونی به کمک حرکت اعضا بهترین راه کمک به حرارت درونی فرد، در اداره بدن است؛ همچنان که سید اسماعیل جرجانی می‌گوید حرارتی که مدد حرارت غریزی را شاید و از گوهر اوست، حرارتی است که از حرکت اندام‌ها تولید کند.
نظر ابن سینا در خصوص ماساژ
اما ابن‌سینا به جهت اهمیتی که برای حرکت در حفظ سلامتی قائل است بحث خود در اصول شش‌گانه تندرستی را با ورزش آغاز می‌کند. او متذکر می‌شود که وقتی مواد زائد حاصل از مراحل مختلف هضم در بدن تجمع می‌یابند شرایط برای پیدایش عفونت، بیماری‌های سوء مزاجی یا بی اعتدالی و بروز ورم مهیا و از توان دفاعی بدن کاسته می‌شود. وی بهترین راه پیشگیری از این عوارض را ورزش می‌داند و معتقد است که اگر تحرک اعضا به‌صورت صحیح، در زمان مناسب و متناسب با مزاج معتدل فرد صورت بگیرد، بدن از مصرف دارو بی‌نیاز می‌شود.
عقیلی خراسانی در بیان ضرورت ماساژ متذکر می‌شود که افراط در ورزش با تحلیل رطوبت‌های ضروری بدن باعث ضعف می‌شود؛ پس لازم است که قبل از بروز خستگی و تعریق شدید، ورزش کردن متوقف شود و باقی مواد محبوس شده در اعضا به کمک آن تحلیل روند و دفع شوند. وی همچنین دلک و ماساژ را قبل از ورزش برای آماده شدن اعضا جهت حرکت ضروری می‌داند.
ازجمله پزشکان ایرانی که در آثار خود به دلک و غمز پرداخته‌اند
- اسحق ابن علی الرهاوی در کتاب ادب الطبیب (قرن دوم ق)
- رازی در کتاب منصوری فی الطب (قرن ۳ و 4 ق)
- اخوینی در کتاب هدایت المتعلمین (قرن 4 ق)
- اهوازی در کتاب کامل الصناعه (قرن 4 ق)
- ابن‌سینا در کتاب قانون (قرن 4 و ۵ ق)
- جرجانی در کتاب‌های ذخیره خوارزمشاهی و اغراض الطبیه جرجانی (قرن ۵ و ۶ ق)
- ابن رشد در کتاب الکلیات فی الطب (قرن ۶ ق)
- ارزانی در کتاب مفرح القلوب (قرن ۱۱ و 12 ق)
- عقیلی شیرازی در کتاب خالصه الحکمه (قرن 12 قمری)
- هروی در کتاب قرابادین صالحی (قرن 13 ق)
- کریمخان در رساله دالکیه (قرن 13 ق)
- گیلانی در کتاب حفظ‌الصحه عقیلی شیرازی (قرن 13 ق)
انواع مختلف ماساژ (دلک DALK)
- ماساژ قوی و عمیق massage Deep در این روش مالش قوی و عمیق باعث تقویت و سفتی عضو می‌شود.
- ماساژ نرم و روان massage Mild باعث افزایش حجم، جذب رطوبت و نرمی عضو می‌شود.
- ماساژ معتدل massage Moderate ، با ایجاد حرارت معتدل در عضو به جذب مواد به سمت عضو کمک می‌کند و چون قدرت تحلیل زیادی ندارد باعث چاقی موضعی می‌شود.
- ماساژ کثیر long time massage ، طولانی مدت بوده و تحلیل زیاد و لاغری موضعی را سبب می‌شود.
- ماساژ خشن Hard Massage که با پارچ‌های خشن پارچه پشمی انجام می‌شود تا هم رطوبت‌ها تحلیل روند و هم خون زیادی به موضع جذب شود. اگر این ماساژ تا زمان بروز سرخی در عضو ادامه یابد می‌تواند سبب سفتی و بزرگی عضو شود؛ اما ادامه آن بعدازاین مرحله با تحلیل عضو همراه خواهد بود.
اهداف و فواید ماساژ ازنظر پزشکان ایرانی
- بهبود جذب، هضم و دفع مواد
- رساندن فواید روغن‌ها به بدن
- اصلاح چاقی و لاغری موضعی
- بهترین درمان اختلال ناشی از تجمع مواد مضر در یک موضع
- جذب ماده از بالا به پایین بدن ،منحرف ساختن گردش مواد به سمت پایین بدن
- تقویت اعضا، سفتی تاندون‌ها و عضلات
- نرمی اندام و باز شدن گره اعضا
- افزایش قدرت مقابله با بیماری‌ها
از دیگر مباحث پزشکی که در ایران باستان رایج بوده و ماساژ درمانی را می‌توان زیرمجموعه آن دانست طب سوزنی-فشاری است. طب سوزنی از ایران به چین رفت و ازآنجا به سایر کشور‌ها رسوخ کرد. در برخی از قبور شاهزادگان و شخصیت‌های تاریخی ایرانی از 2000 سال قبل از میلاد در کاوش‌ها سوزن‌های طلایی و نقره‌ای کشف شده که نشان میدهد طب سوزنی رواج داشته است.
تفاوت اصلی ماساژ ایرانی با سایر سبک‌های ماساژ رایج، نه در نحوه اجرا بلکه در توجه به شرایط فردی، سنی و مزاجی عارض بر هر شخص است. ماساژ در پزشکی ایرانی یک روش پیشگیری و درمانی در جهت اصلاح تعادل بدنی و دفع مواد زائد از بدن است. کمیت و کیفیت ماساژ در پزشکی ایرانی یعنی مدت، شدت، سرعت و خشونت آن و همچنین استفاده از دیگر روش‌های درمانی همراه مانند آب‌درمانی، استفاده از بادکش، گرم کردن و غیره با توجه به نوع بی‌تعادلی و میزان حرارت لازم در هر مورد تعیین می‌شود.
باید دید که آیا بیماری یا خستگی فرد ناشی از افزایش حرارت است یا کاهش آن و آیا بدن دچار تجمع رطوبت‌های زائد شده و یا دچار خشکی است و بالاخره بر پایه یک شرح‌حال و معاینه دقیق و با توجه به مسیر طبیعی گردش مواد در بدن است که نوع ماساژ لازم در هر فرد مشخص می‌شود.
تاریخچه فدراسیون بین‌المللی ماساژ
با توجه به علاقه‌ی وافر عموم مردم به آموختن ماساژ در سطح جهان، فدراسیون بین‌المللی ماساژ در سال 1987 (1356) در کشور سوئیس تأسیس شده است.
این فدراسیون با عضویت در Accord Sport مجمع عمومی فدراسیون‌های بین‌المللی و IWGA انجمن بین‌المللی بازی‌های جهانی در راستای اهداف IOC کمیته بین‌المللی المپیک، فعالانه گام برمی‌دارد. عضویت نمایندگی کشور جمهوری اسلامی ایران از ۳۱ سال پیش (1382) به لحاظ علاقه‌مندی و تجربه به دکتر علی دانش (دکترای بین‌المللی ماساژ و کایروپراکتیک ورزشی) محول شده است که از آن تاریخ با تأسیس انجمن ملی ماساژ به شکل کامل خودگردان و همکاری با بسیاری از سازمان‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز علمی تحت پوشش وزارت علوم، آموزش ماساژ در سطح کشور به شکل گسترده انجام گرفته است.
مطالب زیر برای افزایش دانش و آگاهی شما مفید خواهند بود: