فهرست
خلاصه
هدف: سردرد از متداولترین علائم سینوزیت است که می‌تواند موجب کاهش کیفیت زندگی روزانه وافزایش مشکلات خوابگردد. هدف این مطالعه تعیین تأثیر ماساژ درمانی بر شدت درد زنان مبتلا به سردرد ناشی از سینوزیت بود.
روش بررسی: این مطالعه یک پژوهش از نوع تک گروهی پیش آزمون و پس آزمون می‌باشد که بر روی ۳۵ نفر از زنان مبتلابه سردرد ناشی از سینوزیت در شهر اصفهان انجام شد. نمونه گیری به روش هدفمند صورت گرفت و برای هر یک از واحدهای مورد پژوهش ۱۵ دقیقه ماساژِ سر و صورت انجام شد.
یافته‌ها: قبل از مداخله، میانگین نمره‌ی شدت درد نمونه‌های مورد پژوهش ۱۷/۶ بود که بعد از مداخله میانگین آن به۳۴/۳ تبدیل شده بود. تجزیه و تحلیل آماری نشان داد که شدت درد قبل و بعد از مداخله، تفاوت معنی داری داشت (۰۰۰۱/۰. (p<
نتیجه گیری: استفاده از تکنیک ماساژ درمانی می‌تواند باعث کاهش شدت سردرد ناشی از سینوزیت شود، لذا انجام آن بهعنوان یک روش مؤثر به به این گروه از بیماران توصیه میگردد.
مقدمه
سینوزیت عفونت و التهاب حفرات سینوس است. در آمریکا بیش از ۷۰ میلیون نفراز سینوزیت، آسم و آلرژی رنج می‌برند (۱). این بیماری از بیماری‌های شایع بوده و از آنجا که تعدادی از موارد بیماری با سرماخوردگی یا حساسیت اشتباه گرفته می‌شود و فرد به پزشک مراجعه نمی‌کند، شیوع آن بیشتر از مواردی است که تشخیص داده می‌شود. سینوزیت شامل طیف گسترده‌ای از علائم از ترشحات پشت حلقی، گلودرد، گرفتگی بینی و کاهش حس بویایی تا درد صورت و دندان، احساس فشار در گوش و تب می‌شود (۱).
سردرد یکی از شایع‌ترین علائم سینوزیت می‌باشد (۲) که به شدت بر کیفیت زندگی روزانه و خواب افراد تأثیر می‌گذارد (۳، ۴). شیوع زیاد سردرد به دلیل غیبت از کار، استفاده از خدمات پزشکی و کاهش کیفیت زندگی بیماران خسارت‌های اقتصادی زیادی را به جوامع وارد می‌سازد. سالانه بیش از ۴ بیلیون دلار برای مسکن‌ها جهت تسکین سردرد مصرف می‌شود.
مشخص شده میزان مصرف آسپرین، جهت تسکین سردرد در آمریکا روزانه بیش از ۸۰ میلیون قرص است که این آمار تنها مربوط به آسپرین و نه سایر مسکن‌ها می‌باشد (۵). بکار بردن بسیاری از روش‌های دارویی‌ِ تسکین درد علاوه برتحمیل هزینه زیاد عوارضی همچون سرکوب سیستم تنفسی، پورپورا، خونریزی و تهوع را به همراه دارد (۶، ۷).
تسکین درد جز مداخلات مهم پرستاری می‌باشد (۸). در ۲۰ سال اخیر، با توجه به گسترش تکنولوژی و کاهش توانایی پرستاران جهت ارائه‌ی مراقبت‌های کل نگر و همچنین به منظور پرهیز از عوارض درمان‌های دارویی، طب مکمل و جایگزین به عنوان روشی جامع نگر که متوجه‌ی ارتباط ما بین روح، جسم و روان انسان است رواج قابل توجه ای در میان پرستاران پیدا کرده است (۹، ۱۰). روش‌هایی که تحت عنوان درمان‌های تکمیلی مطرح می‌شوند شامل تمرین‌های آرامسازی، رایحه درمانی، طب فشاری ۱، ورزش، موسیقی درمانی، بازتاب شناسی ۲، طب گیاهی ۳، تکنیک‌های جسمی و ذهنی ۴، هیپنوتیزم، لمس درمانی و ماساژ می‌شوند (۷).
امروزه یکی از شایع‌ترین و بی خطرترین درمان‌های تکمیلی در سراسر دنیا ماساژ درمانی می‌باشد. در حال حاضر بیش از ۸۰ نوع ماساژ وجود دارد؛ این روش بسیار آرامش بخش، ساده و سبک بوده و در نتیجه تحملش برای تمام افراد بسیار راحت می‌باشد (۹).
نتایج مطالعات در زمینه ماساژ درمانی حاکی از تأثیر قابل قبول این روش در زمینه کاهش دردهای حاد و مزمن می‌باشد: در مطالعه Jane و همکاران (۲۰۰۸) ماساژ روی ۳۰ بیمار مبتلا به سرطان و با متاستاز استخوان انجام شد، آنها به این نتیجه رسیدند که ماساژ هم تأثیر کوتاه مدت (۳۰ – ۱۰ دقیقه) و هم میان مدت (۵/۲- ۱ ساعته) و طولانی مدت (۱۸-۱۶ ساعته) روی کاهش شدت درد و اضطراب این بیماران دارد (۱۱).
از جمله مطالعات دیگر در این زمینه، کاهش درد و علائم سندرم تونل کارپ در طی ۴ هفته ماساژ و کاهش درد و ناراحتی بعد جراحی بعد از ماساژ اندام‌ها می‌باشد (۱۲، ۱۳، ۱۴). همچنین اثرات ماساژ بر کاهش دردهای استخوانی وعضلانی نیز مشخص شده است (۱۵، ۱۶، ۱۷). از طرفی مطالعات جهانی مربوط به اثر انواع درمان‌های مکمل بر سردرد محدود به بررسی اثر آنها بر سردردهای تنشی و یا میگرنی بوده (۱۸، ۱۹) که متاسفانه در ایران حتی در زمینه‌ی ذکر شده نیز تحقیقات بسیار اندک می‌باشند (۵). بنابراین با توجه به اینکه مطالعه‌ای که به بررسی ماساژ سر و صورت بر سردرد ناشی از سینوزیت پرداخته باشد یافت نشد، محقق مطالعه‌ای را با هدف تعیین تأثیر ماساژ سر و صورت بر این نوع سردرد انجام داد.
روش بررسی
این مطالعه یک پژوهش مداخله‌ای از نوع تک گروهی پیش و پس آزمون می‌باشد. جامعه‌ی آماری در پژوهش حاضر، دختران مبتلا به سینوزیت مقیم خوابگاه دانشگاه آزاد اصفهان (خوراسگان) بودند که از سردرد رنج می‌بردند. طبق محاسبات آماری با فرمول (۲۰) تعداد ۳۵ نفر برای این پژوهش درنظر گرفته شد. نمونه گیری طی ۱ سال و شش ماه انجام شد و نمونه‌ها به صورت داوطلبانه و به روش مبتنی بر هدف انتخاب شدند. جهت گردآوری داده‌ها از پرسشنامه‌ی اطلاعات دموگرافیک و قیاس اندازهگیری عددی درد ۵ که پایایی آن از روش همسانی درونی با آلفا کرونباخ (۸۸/۰ (r= تعیین شد، استفاده گشت.
معیارهای ورود به مطالعه شامل: افراد با سابقه‌ی سینوزیت تعیین شده توسط پزشک، عدم سایقه ابتلا به سردردهای میگرنی، وجود حداقل سه مورد از سایر علائم سینوزیت همچون احتقان بینی، درد در یک و یا چند سینوس (درد پیشانی – درد لثه و دندان، درد پشت چشم، درد حد فاصل گوشه داخلی چشم و بینی)، احساس فشار در گوش و…، عدم مصرف مسکن‌ها و سایر داروها در حین ابتلا به سردرد، عدم مصرف سایر روش‌های کاهش دهنده سردرد ناشی از سینوزیت مانند بخور و … و همچنین معیار خروج وجود زخم و حساسیت در پوست سر و صورت بود.
لازم به ذکر است که شرکت افراد در این مطالعه با آگاهی کامل و رضایت شخصی بوده و افراد در حین مطالعه آزاد بودند که از پژوهش خارج شوند. در نهایت برای هر یک از نمونه‌های مورد پژوهش ۱۳ تکنیک انتخابی از رفرنس ماساژ درمانی (۲۱) که ترکیبی از روش‌های افلوراژ و فشاری بود به مدت ۱۵ دقیقه و در نواحی سر و صورت به روش زیر انجام شد. لازم به ذکر است نحوه انجام ماساژ به صورت خلاصه از برای انجام ماساژ نمونه در حالت سوپاین دراز می‌کشید و محقق در بالاس سر وی قرار می‌گرفت:
- پیشانی را به ۳ خط افقی فرضی تقسیم کرده سپس دو انگشت شست را روی مرکز یکی از این ۳ خط گذاشته و به آرامی ولی با فشار یکنواخت، مناسب و آرام دو انگشت را در خلاف جهت یکدیگر تا شقیقه‌ها می‌کشیم، و به ترتیب در دو خط فرضی دیگر نیز این کار را تکرار می‌کنیم.
- ابروها را به ۳ قسمت مساوی تقسیم کرده با انگشت اشاره و شست هر قسمت را گرفته و رها می‌کنیم (به طور همزمان در سمت راست و چپ صورت).
- با کف انگشت شست نفطه ای فرضی را در ناحیه وسط بین دو ابرو (قسمت پائین پیشانی) آرام در حد ۱۰ ثانیه فشار می‌دهیم (ساعت گرد).
- انگشت شست و اشاره را روی حد فاصل گوشه داخلی چشم و بینی (تیغه‌های بینی) در هر دو سمت صورت به طور همزمان قرار داده و ناحیه را در حد ۱۰ ثانیه آرام فشار می‌دهیم.
- دو انگشت اشاره را به صورت همزمان روی فرورفتگی خارجی استخوان چشم در دو طرف سر (مابین نقطه
- گیجگاهی و چشم) قرار داده و ۱۰ ثانیه آرام فشار می‌دهیم.
- کف دو انگشت شست را به صورت همزمان روی فرورفتگی گیجگاهی قرار داده و ۱۰ ثانیه آهسته فشار می‌دهیم.
- نوک انگشتان دست را به صورت همزمان در هر دو طرف صورت روی چشم‌های فرد ماساژ شونده -در حالی که چشم‌ها بسته می‌باشند می‌گذاریم و فشار بسیار سبک، آهسته و آرام در حد ۵ ثانیه ایجاد می‌کنیم (شکل ۱).
- با استفاده از دو شست دو طرف بینی را به طور همزمان از بالا به سمت پایین در خطوط فرضی افقی به آرامی ولی و با فشار یکنواخت مناسب از قسمت داخلی صورت به سمت قسمت خارجی ماساژ می‌دهیم (شکل ۲)
- روی گونه را به صورت اریب در جهت لب در نظر گرفته به ۳ قسمت مساوی تقسیم کرده و با انگشت شست فشار ملایمی در هر ۳ قسمت وارد می‌کنیم (به صورت همزمان در هر دو طرف صورت).
- زیر هر گونه را به صورت اریب در جهت لب در نظر گرفته به ۳ قسمت مساوی تقسیم کرده و با انگشت
- شست فشار ملایمی در هر ۳ قسمت وارد می‌کنیم. (به صورت همزمان در هر دو طرف صورت).
- ۳ نقطه فرضی بالای لب و ۳ نقطه فرضی زیر لب در نظر گرفته و با انگشت شست فشار ملایمی روی هر نقطه وارد می‌کنیم کف دست‌ها را روی گونه‌ها گذاشته و به صورت مالشی تا چانه پایین می‌آوریم.
- با استفاده از نوک انگشتان با اندکی فشار پوست سر و ماهیچه‌ها را به صورت دایره وار در یک مرکز حرکت می‌دهیم. هر چند لحظه یک بار توقف می‌کنیم و سپس به قسمت‌های دیگر می‌رویم. این حرکت را از خطوط موی پیشانی تا پایین کاسه سر را به آرامی اما محکم و یکنواخت انجام می‌دهیم (شکل ۳).
هر حرکت ۵ بار تکرار شد و تا ۱۵ دقیقه ماساژ توسط محقق که خود داراک مدارک ماساژ درمانی می‌باشد برای نمونه‌ها انجام شد. قبل و ۱۰ دقیقه بعد از مداخله شدت درد توسط مقیاس اندازهگیری عددی درد اندازه گیری شد.. در نهایت، با استفاده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف نرمالیتی نمرات درد قبل و بعد از آزمون کنترل شد. فرض نرمالیتی برقرار بود، بنابراین از آزمون t-test زوجی برای بررسی اثر ماساژ درمانی قبل و بعد استفاده شدلازم به ذکر است، تجزیه و تحلیل داده‌ها به وسیله‌ی برنامه‌ی SPSS نسخه‌ی ۱۸ انجام شد.
یافته‌ها
آنالیز آماری نشان داد که میانگین سنی نمونه‌های تحت پژوهش ۴۵/۲۰ سال بود. اکثر نمونه‌ها مجرد (۴/۸۳%) و غیر شاغل (۹/۸۷%) بودند. همچنین ۸/۷۵% بیماران از داروهای شیمیایی برای کنترل سردرد استفاده می‌کردند و بیشترین داروی مصرفی استامینوفن کدئین بود. قبل از مداخله، میانگین نمره‌ی شدت درد در نمونه‌ها ۱۷/۶ بود، بعد از مداخله میانگین نمره‌ی شدت درد تا ۳۴/۳ کاهش یافته بود. تجزیه و تحلیل آماری نشان میدهد که شدت درد قبل و بعد از مداخله، در فاصله اطمینان ۹۵% تفاوت معنی داری داشت (۰۰۰ /۰. (p< بعلاوه نتایج مطالعه نشان دهنده آن بود تنها ۲ نفر از ۳۵ نفر هیچ تغییری در شدت درد خود پس از دریافت ماساژ درمانی حس نکردند.
بحث و نتیجه گیری
یافته‌های حاصل از مطالعه نشان میدهد که قبل از مداخله، بیشترین درصد فراوانی (۹/۸۲ درصد) مربوط به افراد با شدت درد متوسط (۷-۴) و کمترین درصد فراوانی (۹/۲ درصد) متعلق به افراد با شدت درد خفیف (۳-۰) بود. از طرفی، بعد از مداخله، بیشترین درصد فراوانی (۴/۵۱ درصد) مربوط به افراد با شدت درد خفیف و کمترین درصد فراوانی (۰ درصد) متعلق به افراد با شدت درد شدید (۱۰ -۸) بود. همچنین، اختلاف معنی داری بین شدت درد قبل و بعد از ماساژ درمانی وجود داشت (۴۲/۱۱t= و ۰۰۰/ ۰ (p< و میانگین شدت درد ا ز ۳۶/۱ ±۱۷/۶ به ۳۷/ ۱±۳۴/۳ رسید.
این نتیجه بیانگر تأثیر مثبت مداخله بر کاهش شدت درد می‌باشد. این نتیجه با پژوهش Elahi و همکاران (۲۰۰۵) که با هدف بررسی تأثیر ماساژ گردن و شانه بر شدت و دفعات سردرد تنشی مزمن در زنان انجام شد مطابقت دارد؛ به طوری که نتایج پژوهش ایشان نشان داد که ماسا ژ به طور معنی داری بر کاهش شدت و دفعات بروز سردرد تأثیر دارد (۵). همچنین Moraska و همکاران (۲۰۰۸) پژوهشی با هدف تعیین تأثیر ماساژ بر شدت درد در بیماران مبتلا به سردردهای تنشی انجام دادند. این مطالعه که یک مطالعه پایلوت بود نشان داد که ۳ هفته ماساژ موجب کاهش معنی دار شدت سردرد میگردد (۱۸) که با با نتایج بدست آمده از تحقیق حاضر همخوانی دارد.
به طور کلی اثرات تسکینی درد می‌تواند ناشی از دو مکانیسم کنترل دریچه‌ای، که طبق این نظریه پیام فشار زودتر از درد به مغز می‌رسد و مکانیسم تحریک تولید اندورفین که موجب تسکین درد میگردد، باشد. بر اساس نظریه کنترل دروازه درد که توسط ملزاک ووال ارائه شد
مکانیزم کنترلی در شاخ خلفی نخاع وجود دارد که می‌تواند ارسال پیام‌های درد را مهار کند. در صورت تحریک رشته‌های A-beta (رشته‌های قطور که تکانه‌های حسی را منتقل می‌کنند) دروازه بسته شده و انتقال پیام‌های درد مهار می‌شود و به این صورت درد تسکین می‌یابد (۷). از طرف دیگر به نظر می‌رسد تحریکات بافتی در نواحی سر و صورت موجب گرم شدن این نواحی و تأثیر بر تحرک ترشحات داخل سینوس‌ها میگردد، گرچه صحت این نظریه مستلزم انجام تحقیقات بیشتر می‌باشد.
به هر حال به نظر می‌رسد که استفاده از ماساژ درمانی در نواحی سر و صورت از طریق تشدید اثرات فیزیولوژیکی موجب کاهش شدت درد در افراد مبتلا به سردرد ناشی از سینوزیت میگردد. لذا با توجه به شیوع سردرد ناشی از سینوزیت و عوارض آن در افراد مبتلا، این مطالعه ماساژ درمانی سر و صورت را به عنوان درمان غیر دارویی که همچون سایر درمان‌های مکمل و جایگزین با وجود اقتصادی بودن، در تقریباً تمام موارد فاقد هرگونه عارضه جدی و تداخلات دارویی بوده و انجام آن ساده و توسط افراد به خوبی پذیرفته می‌شود را در کنترل شدت درد در این گروه از افراد پیشنهاد می‌کند.
مقاله اصلی را در اینجا بخوانید.