فهرست
خلاصه
هدف از نگارش این مقاله مروری بر پیامدهای مثبت ماساژ بر رفع مشکلات جسمانی روانی و فیزیولوژیکی است که سالمندان در گذار زمان با آنها مواجهه دارند. از اینرو با بررسی مقالات از پایگاههای معتبر علمی تلاش شد تا به اجمال بررسی محتوایی در این خصوص صورت پذیرد. همانطور که انتظارمی رفت آثار مثبت ماساژ بر کارکردهای جسمانی و روانی سالمندان بیش از پیش مشخص شد.
از نقطه نظر پیامدهای فیزیولوژیک نتایجی همچون تنظیم فشار خون، بهبود خونرسانی، رفع خستگی جسمانی و از حیث مسائل روانی، مواردی همچون بهبود استرس، اضطراب و اختلالات روانی ذهنی در تحقیقات گزارش شد. به طور کلی می‌توان نتیجه گیری نمود که ماساژ می‌تواند به عنوان راهکاری مناسب جهت تحقق اهداف سلامت محور و بهزیستی مورد توجه متخخصین امر سالمندی و سالمندان قرار گیرد.
مقدمه
جمعیت سالمندان در جوامع بشری رو به افزایش است. در ایران هم طبق آمار رسمی تا سال ۱۳۸۵، حدود ۵ میلیون نفر سالمند دارد که ۳/۷% کل جمعیت کشور را شامل می‌شود. یکی از مهمترین مسائلی که سالمندان با آن مواجه هستند افتادن یا زمین خوردن است که به علت مشکلات تعادلی رخ می‌دهد. افتادن باعث صدمات جدی مستقیم مانند شکستگی‌ها، دررفتگی مفاصل و آسیب به سر در افراد مسن می‌شود که ممکن است حتی منجر به مرگ سالمند گردد. دلایل افتادن در سالمندان چند عاملی است که یکی از عوامل مهم، عامل بیولوژیک می‌باشد.
در حقیقت روند پیری تغییرات زیادی در بدن انسان ایجاد می‌کند که منجر به اختلال در حفظ تعادل می‌گردد. پیر شدن سبب کاهش تدریجی و پیشرونده اطلاعات آوران از سه بخش حسی تأمین کننده روند کنترل تعادل بدن یعنی سیستم وستیبولار، سیستم بینایی و سیستم سوماتوسنسوری می‌شود (وایلر و همکاران ۱۹۷۴، روشنال و همکاران ۱۹۷۳).
همچنین با افزایش سن شاهد کاهش قدرت و تحمل عضلانی، دامنه حرکتی مفاصل و انعطاف پذیری بافت‌های بدن به عنوان اجزای حرکتی سیستم کنترل تعادل هستیم (جانسون و همکاران ۱۹۸۲، فرگلی و همکاران ۱۹۶۸). تقویت عوامل مؤثر در حفظ تعادل می‌تواند به عنوان یک راهبرد اساسی در درمان مشکلات تعادلی سالمندان باشد و تحریک گیرنده‌های لمس و فشاری پوست، عضلات و کپسول می‌تواند به بهبود حس عمقی مفصلی و در نتیجه به ثبات عملکردی مفصل کمک
کند. آنچه مسلم است دامنه حرکتی کافی برای مفاصل بدن بخصوص مفاصل مچ پا، پیش نیاز مهمی برای توانایی فرد در انجام فعالیت‌های روزمره زندگی مثل حرکت کردن و حفظ تعادل است. بنابراین با حفظ دامنه حرکتی مناسب مفاصل به وسیله روش‌های موبیلیزاسیون مفاصل می‌توان به کنترل تعادل کمک کرد (لانگ و همکاران ۱۹۹۶، واندرورت و همکاران ۱۹۹۲). همچنین مطالعات نشان داده است که تحریک مکانیکی پاها و ماساژ ناحیه پا و به طور کلی مانیپولاسیون اطلاعات سیستم سوماتوسنسوری با تحریک پوست، عضلات، تاندون‌ها، گیرنده‌های مفاصل و در مجموع آوران های حسی، روی روند کنترل وضعیت و تعادل مؤثر است. کنترل پوسچر سیستمی کاملاً پیچیده است که شامل اجزای حسی و حرکتی می‌باشد. از میان دروندادهای حسی مربوط به هماهنگی و تنظیم نوسانات پوسچر، امروزه اهمیت اطلاعات حسی پیکری پاها و مچ کاملاً اثبات شده است.
تأثیر تحریکات گیرنده‌های حسی پیکری پا از طریق پوست، عضلات، تاندون‌ها و مفاصل بر روی کنترل پوسچر اثبات شده است. این تحریکات می‌توانند به صورت سرما (ماگنوسن و همکاران ۱۹۹۰)، بی حس کردن (میر و همکاران)، تحریک ناحیه پنجه‌ی پا (کاوندیاس و همکاران) و ویبراسیون عضلات مچ پا) هی و همکاران ۹۹۶) باشند. هندراکیس و همکاران همکاران (۲۰۱۰) همکاران تأثیر تمرینات خودکششی را برروی تعادل دینامیک افراد میانسال ۶۰ ساله بررسی کردند و به به این نتیجه رسیدند که این تمرینات منجر به افزایش تعادل دینامیک می‌گردد (هندراکیس و همکاران، ۲۰۱۰).
در مجموع از آنجائیکه توانایی تعادلی سالمندان برای جلوگیری از افتادن و حفظ حرکت و استقلال آنها در زندگی روزمره ضروری است، استفاده از مداخله حاضر به عنوان یک تکنیک بالینی ساده و بدون نیاز به استفاده از تجهیزات خاص، توصیه می‌گردد. چرا که در اکثر فعالیت‌های روزمره مانند راه رفتن، بالارفتن از پله، چرخیدن، لباس پوشیدن و غیره، نیاز به گیرنده‌های حسی پیکری و استراتژیهای تعادلی مچ پا برای عملکرد مؤثر و کارا وجود دارد.
سالمندان به دلیل اقتضاء سن برخی محدودیت‌های جسمانی و همین طور فقر حرکتی، و گذراندن مدت زمان بیشتری در تخت خواب، عملکرد محدودتر دارند و در نتیجه ضعف حرکتی بیشتری در مفاصل و بافت نرم اندام تحتانی دارند. از اینرو ماساژ می‌تواند راهی برای بهبود عملکرد فیزیولوژیکی و جسمانی آنها باشد.
در خصوص اثربخشی ماساژ بر بهبود علائم روانشناختی سالمندان مطالعات متعددی انجام شده است که قالب آنها اثر بهبود دهنده و معنی داری را ذکر کرده‌اند (نظری و همکاران ۲۰۱۲). مطالعات نشان داده است، تعداد دفعات و مدت اجرای ماساژ نیز در تحقیقات مختلف تفاوت دارد به دلیل این تفاوت اثربخشی آن در مطالعات بسیاری متناقض می‌باشد (بائور همکاران ۲۰۱۰).
انواع ماساژ
در حال حاضر بیش از ۸۰ نوع روش ماساژ وجود دارد، که در نقاط مختلفی از بدن به کار می‌رود (بحرینی و همکاران ۲۰۱۰). توجه به این که در هر پا بیش از ۷۰۰۰ عصب وجود دارد، از بین این ماساژها انتخاب ماساژ پاها و تحریک اعصاب آنها از آن جایی که باعث کاهش تنش و ایجاد آرامش می‌شود بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد (پوتوسریلی و همکاران ۲۰۰۶، ترابی و همکاران ۲۰۱۲).
ماساژ و بیماری‌ها
در خصوص بیماری‌های رایج در دوران سالمندی نیز تحیقات نشان داده است که ماساژ از جمله راهکارهایی است که با افزایش جریان خون در بافت‌های آسیب دیده و التیام موضعی به علات و مفاصل آسیب دیده می‌تواند راهگشا باشد (کوهن و همکاران ۲۰۱۲۲). تحقیقات زیادی در زمینه ماساژ درمانی و تأثیر آن بر سطوح اضطراب بیماران در شرایط مختلف اعم از شرایط جراحی گزارش شده است. اکثر تحقیقات انجام یافته در زمینه ماساژ درمانی به منظور کنترل درد و در گروه‌های جمعیتی مانند بیماران واحد مراقبت‌های ویژه، سالمندان، بیماران شیمی درمانی، بیماران ام اس، بیماران مبتلا به سرطان و در شرایط غیر جراحی صورت گرفته است (هانسن و همکاران ۲۰۱۲).
همچنین حکیم جرجانی در باب باب پانزدهم کتاب خفی علایی تبیین می‌نماید که: مزاج پیری سردست و خشک، و هرگاه که مردم به پیری رسند، همه تدبیرهای وی باید که به گرمی و تری داشته بود، چون گرماوه رفتن، و مالیدن، ماساژ یا مالش و باید که باعتدال باشد (خلیلی و همکاران ۱۳۹۰).
ارزیابی گسترده از ماساژ درمانی نشان داده که ماساژ می‌تواند به طور مؤثری تعد ادی از پیامدهای روانی و فیزیولوژیک را بهبود بخشد. این پیامدها شامل کاهش درد، کاهش اضطراب، کاهش لنف ادما، افزایش پلاسمایی بتا آندورفین ها، کاهش فشار عضلانی، کاهش ضربان قلب و فشارخون، افزایش حرارت پوستی و جریان خون و بهبود است.
روش تحقیق
معیارهای بررسی مطالعات مشتمل بر این موارد بودند. مردان و زنانی که سن بالای ۶۰ سال داشتند و سابقه بیماری نورولوژیک، بیماری تعادلی و لابیرنتی، بیماری سیستمیک، مشکلات حاد ارتوپدی، سکته قلبی، سابقه افتادن در یک سال اخیر، شکستگی در اندام‌های تحتانی را تجرب نکررده بودند.
نتیجه گیری
به طور کلی، نتایج تحقیقات گذشته نشان داد ماساژ بر کارکردهای جسمانی و روانی سالمندان تأثیر مثبت معنی دار دارد. از نقطه نظر پیامدهای فیزیولوژیک نتایجی همچون تنظیم فشار خون، بهبود خونرسانی، رفع خستگی جسمانی و از حیث مسائل روانی، مواردی همچون بهبود استرس، اضطراب و اختلالات روانی ذهنی در تحقیقات گزارش شد. به طور کلی می‌توان نتیجه گیری نمود که ماساژ می‌تواند به عنوان راهکاری مناسب جهت تحقق اهداف سلامت محور و بهزیستی مورد توجه متخخصین امر سالمندی و سالمندان قرار گیرد.
مقاله اصلی را در اینجا بخوانید.