فهرست
چکیده
سابقه و هدف: ضروری است در تولد نوزادان نارس، سلامت روان مادران مورد توجه قرار گیرد. مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر ماساژ نوزاد برخلق افسرده مادران نوزادان نارس انجام شد.
روش بررسی: در این مطالعه نیمه تجربی که از مهرماه ۱۳۹۴ الی فروردین ۱۳۹۵ انجام شد، تعداد ۷۰ جفت مادر و نوزاد نارس آنها که بر اساسویزیت پزشک متخصص در طی ۲۴ ساعت آینده از بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان ترخیص می‌شدند و دارای معیاریهای ورود به مطالعه بودند، در یکی از گروه‌های آزمون و کنترل قرار گرفتند. در نوبت صبح روز قبل از ترخیص، سؤالات مربوط به بخش خلق افسرده‌ی پرسشنامه خلق و خوی McNair توسط مادران دو گروه تکمیل گردید. سپس در گروه آزمون، مداخله به مدت ۰ هشت دقیقه ماساژ شامل دو بخش یکسان (هر بخش چهار دقیقه) انجام شد. بخش اول مداخله توسط محقق و بخش دوم توسط مادر انجام می‌شد. ماساژ در دو بخش ذکر شده‌مجددا در روز ترخیص تکرار می‌گردید. پس از پایان مداخله، خلق افسرده‌مادران مجدداً اندازه‌گیری گردید. در گروه کنترل مداخله‌ای انجام نمی‌شد.
یافته‌ها: دو گروه از نظر مشخصات جمعیت شناختی تفاوت معنی‌داری نداشتند. در روز ترخیص، میانگین نمره خلق افسرده‌ی مادران گروه ماساژ نوزاد، به طور معنی داری کمتر از گروه کنترل بود (به ترتیب ۵۴/۳ ± ۳۷/۶ و ۲۷/۵ ± ۳۴/۹، ۰۰۷/۰ (p=، هم چنین نمره خلق افسرده در هر دو گروه آزمون و کنترل در مقایسه با روز قبل از ترخیص کاهش آماری معنی‌داری یافته بود (۰۰۱/۰. (P<
نتیجه‌گیری کلی: با توجه به تأثیر مثبت انجام ماساژ نوزاد نارس توسط مادر بر خلق افسرده آنها، انجام این روش توسط مادران نوزادان نارس بستری در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان توصیه می‌شود. بدون شک ادامه‌ی اجرای ماساژ نوزاد توسط مادر در محیط خانواده به عنوان گسترش یک عادت، طرز فکر و باور بهداشتی در جهت بهبود شرایط روحی این مادران، از اهمیت فراوانی برخوردار است.
مقدمه
سالانه حدوداً ۱۵ میلیون نوزاد نارس در سراسر جهان متولد می‌شوند. این آمار رو به افزایش، تقریباً ۱۶ درصد کل نوزادان متولد شده را شامل می‌شود (،). تولد نوزاد نارس وضعیتی را ایجاد می‌کند که والدین برای آن آماده نمی‌باشند، آنان تمام رویاها، آرزوها و انتظارات خود را از دست رفته می‌پندارند و این رویداد غیر منتظره، اضطراب و افسردگی را برای آنها به دنبال خواهد داشت.
بستری شدن نوزادان نارس در بخش مراقبت‌های ویژه‌ی نوزادان، رنج بسیار زیادی را برای خانواده‌ها به خصوص مادران به همراه می‌آورد، به طوریکه می‌تواند رابطه و تعامل و دلبستگی بین مادر و نوزاد را تحت تأثیر خود قرار دهد.
این مادران برای داشتن نوزاد نارس آمادگی لازم را ندارند و میزان بالاتری از احساسات منفی چون استرس، اضطراب و افسردگی را تجربه می‌نمایند. والدین نوزادان نارس به علت تحمل شرایط بالینی نا معلوم نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان، مشاهده درمان‌های تهاجمی و عدم مشارکت در مراقبت‌های نوزاد، مکرراً رنج روحی زیادی را متحمل می‌شوند.
نتایج مطالعات مختلف نشان می‌دهد که والدین نوزادان نارس بستری به اندازه کافی حمایت نمی‌شوند. پس از یک زایمان زودرس، مادران سطح نگرانی، اضطراب، استرس و افسردگی بالاتری نسبت به پدران تجربه می‌کنند و آمار بالاتری از این مشکلات در مادران نسبت به پدران گزارش شده است، بروز این مشکلات در این مادران می‌تواند موجب اختلال در تعامل و ارتباط عاطفی مادر و نوزاد، اختلال در خواب و توانایی برقراری ارتباط مادر با دیگر اعضای خانواده می‌گردد.
لمس اولین سیستم حسی است که تکامل می‌یابد و مبنای تعاملات میان شیرخوار و والدین است، بنابراین ماساژ درمانی یکی از مهمترین روش‌های تبادل عاطفی برای والدین و شیر خواران محسوب می‌گردد. در طی دهه‌های اخیر، ماساژ درمانی در طی دوره نوزادی به عنوان یکی از انواع طب مکمل رو به گسترش است. گزارشاتی از تأثیر ماساژ بر نوزادان، هم چنین فواید تأثیر ماساژ نوزاد بر کاهش اضطراب و افسردگی مادر، افزایش دلبستگی مادر به نوزاد و بهبود خلق افسرده مادران ارائه شده است.
در یک مطالعه در مقایسه‌ی انجام ماساژ توسط مادر با مشاهده ماساژ در مادرانی که نوزاد نارسشان از بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان ترخیص می‌شدند، انجام ماساژ نوزاد توسط مادران موجب کاهش اضطراب مادران گردید اما تأثیر معنی‌داری بر خلق افسرده مادران نداشت. هم چنین کلاس آموزش ماساژ نوزاد در بهبود تعامل مادر با کودک مؤثر بوده است، ولی از نظر نمره افسردگی و اضطراب مادر تفاوت معنی‌داری بین دو گروه آموزش ماساژ نوزاد و گروه کنترل مشاهده نشد.
زایمان زودرس موجب تغییراتی در نقش والدی، اثرات منفی بر تعامل بین والدین و نوزاد، هم چنین بروز اضطراب، افسردگی در والدین می‌گردد. نتایج نشان می‌دهد که بهبود تعامل بین مادر و نوزاد نقش مؤثری در کاهش افسردگی مادر ایفا می‌نماید. تولد نوزاد نارس فشار روانی فراوانی را بر والدین بخصوص مادران این نوزادان تحمیل می‌نماید و سلامت روان یکی از چند بعدی است که سازمان جهانی بهداشت به آن اشاره نموده است.
تناقض در نتایج بدست آمده از تأثیر ماساژ توسط مادر بر خلق مادران بر ضرورت انجام این مطالعه می‌افزاید. با توجه به محدود بودن مطالعات در زمینه‌ی خلق افسرده مادران نوزادان نارس، مطالعه حاضر بر اساس این فرضیه طراحی گردید که اجرای ماساژ نوزادان نارس توسط مادرانشان، موجب بهبود خلق افسرده آنان می‌گردد.
روش بررسی این مطالعه نیمه تجربی با شماره کارآزمایی IRCT201305262324N10 و کد اخلاق 326/130 ثبت گردیده است. مطالعه با دو گروه ماساژ نوزاد و کنترل از مهرماه ۱۳۹۴ الی فروردین ۱۳۹۵ در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بیمارستان آموزشی- درمانی شهید اکبر آبادی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران انجام گردید.
جامعه پژوهش مادران نخست‌زای ایرانی بودند که نوزادان نارس آنها حداقل به مدت دو روز در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بستری بودند و طبق ویزیت پزشک متخصص در طی ۲۴ ساعت آینده از بخش ترخیص می‌شدند.ویژگی‌های نوزادان شامل: سن جنینی ۳۷-۳۲ هفته و نداشتن هرگونه ناهنجاری مادرزادی بود.
ویژگی‌های مادران شامل: سن ۴۰-۱۸ سال، بارداری تک قلویی و بدون عارضه، نداشتن سابقه نازایی، خواسته بودن بارداری، نبود سابقه بیماری جسمی و روانی، اعتیاد نداشتن و فقدان وقوع حوادث ناگوار طی سه ماه گذشته (طبق اظهار شرکت کننده) بود. در صورت تمایل نداشتن مادر به ادامه شرکت در مطالعه، ترخیص زود هنگام نوزاد با رضایت شخصیوالدین و نیاز به تمدید روزهای بستری نوزاد، نمونه‌های پژوهش از مطالعه خارج می‌شدند.
در این مطالعه از روش نمونه‌گیری مستمر استفاده شد، به طوری که در روزهای متوالی در شیفت صبح از میان مادران ونوزادان واجد شرایط، نمونه‌های پژوهش انتخاب شدند. پس از مطالعه پرونده نوزادان و پس از ویزیت پزشک متخصص، مادرانی که شرایط ورود به مطالعه را دارا بودند و نوزادشان دستور ترخیص طی ۲۴ ساعت آینده را داشتند وارد مطالعه می‌شدند.
لازم به ذکر است که به منظور جلوگیری از تبادل اطلاعات بین مادران هر هفته یکی از گروه‌ها در نمونه‌گیری شرکت داده می‌شدند. بدین ترتیب روش تخصیص نمون‌ها در گروه‌ها بر مبنای هفتگی صورت می‌گرفت. در ابتدا به هر گروه کد ۱ یا ۲ اختصاص داده شد. تخصیص هفتگی بر اساس انتخاب یکی از ۲ کارت (گروه‌ها که با شماره ۱ و ۲ مشخص شده بود) توسط یکی از کارکنان که از اهداف مطالعه آگاهی نداشتند انجام شد.
ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه دموگرافیک شامل متغیرهای سن، سطح تحصیلات و اشتغال مادر، تعداد بارداری و سقط، نوع زایمان، سطح تحصیلات و وضعیت اشتغال همسر، وضعیت اقتصادی، هم چنین جنس، وزن، سن جنینی و روزهای بستری نوزاد بود. اطلاعات نوزاد از پرونده پزشکی نوزاد و اطلاعات مادر با پرسش از وی تکمیل گردید.
خلق افسرده مادران با استفاده از بخش خلق افسرده پرسشنامه خلق و خوی Profile of Mood States (POMS) تعیین گردید. این پرسشنامه توسط McNair و همکاران تهیه و استاندارد شده و روایی آن ثابت گردیده است.
این پرسشنامه احساسات و حالت‌های خلقی را توصیف می‌کند و به عنوان یک ابزار تحقیقاتی در تشخیص تغییرات حالات عاطفی در افراد سالم از نظر روانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پرسشنامه خلق و خوی شامل شش حالت روانی یا عاطفی: تنش و اضطراب (۹ گویه)، افسردگی (۱۵ گویه)، خشم و خصومت (۱۱ گویه)، نیرومندی و فعالیت (۸ گویه)، خستگی و بی حالی (۷ گویه)، سردرگمی و اغتشاش فکری (۷ گویه) است که مجموعه سؤالات مختص به یک عامل خلق با یکدیگر جمع می‌شود و نمره مربوط به آن شاخص بدست می‌آید.
روش امتیاز دهی در این آزمون به گونه‌ای است که در مقابل هر گزینه عدد صفر تا ۴ قرار گرفته است که به ترتیب به معنای به هیچ وجه، کم، متوسط، تقریباً زیاد و خیلی زیاد است و برای بدست آوردن نمره مجموع اختلالات خلقی ۵ عامل منفی خلقی شامل: تنش، افسردگی، خشم، خستگی، اغتشاش فکری با یکدیگر جمع می‌شود. پاسخ به سؤالات با توجه به وضعیت خلق و خوی فرد در طی هفته گذشته است. ۵ عامل منفی خلقی دارای ۵۰ گویه است و از صفر تا ۲۰۰ نمره گذاری می‌شود. نمره‌ی کمتر از ۶۰ نشان دهنده‌ی اختلالات خلقی است.
در این مطالعه فقط از بخش خلق افسرده پرسشنامه خلق و خوی استفاده شد. نمره خلق افسرده از مجموع امتیازهای فرد در پاسخ به ۱۵ سؤال خلق افسرده پرسشنامه بدست آمد. پاسخ افراد به صورت به هیچ وجه، کم، متوسط، تقریباً زیاد و خیلی زیاد بود که به ترتیب با توجه به مقیاس لیکرت از نمره ۰ تا ۴ در نظر گرفته شد.
طیف نمره این بخش از پرسشنامه از ۰ تا ۶۰ نمره گذاری می‌گردد که نمره‌ی بالاتر نشانه‌ی خلق افسرده‌ی بالاتر است. پایایی پرسشنامه خلق افسرده توسط شفیع زاده در ورزشکاران تأیید شد. در این مطالعه روایی پرسشنامه توسط اساتید محترم دانشکده پرستاری و مامایی ایران مورد تأیید قرار گرفت، هم چنین با تکمیل پرسشنامه توسط ۱۵ مادر که نوزادشان در بخش مراقبت‌های ویژه بستری بودند، پایایی ۸۹/۰ برای بخش خلق افسرده پرسشنامه بدست آمد. این مادران در نمونه‌های اصلی مطالعه لحاظ نشدند.
بر اساس مطالعات قبلی )(Feijo) ۲۱) و با در نظر گرفتن سطح اطمینان (۹۵%) و توان آزمون (۸۰%)، با در نظر گرفتن میانگین نمره خلق افسرده ۹/۱۰ و انحراف معیار نمره ۶ برای گروه مداخله‌ی آموزشی و میانگین نمره خلق افسرده ۲/۷ و انحراف معیار نمره ۵ برای گروه کنترل، حجم نمونه برای هر گروه ۳۵ n= نفر برآورد گردید. در مجموع ۷۰ مادر تا انتهای مطالعه در این پژوهش شرکت نمودند.
محقق، در نوبت صبح، طی ساعات مشخص ۸ تا ۱۲ صبح در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان حضور داشت. ابتدا اطلاعات فردی نوزادانی که شرایط ورود به مطالعه را دارا بودند و پس از ویزیت پزشک متخصص مشخص می‌گردید که طی ۲۴ ساعت آینده ترخیص خواهند شد، از پرونده پزشکی نوزادان جمع آوری می‌گردید. پس از بیان اهداف مطالعه به مادران واجد شرایط و کسب موافقت آنان برای شرکت در پژوهش، به مادران اطمینان داده می‌شد که شرکت در مطالعه اختیاری بوده و شرکت نکردن یا خروج از مطالعه تأثیری در ارائه خدمات و مراقبت از نوزاد آنان ندارد، هم چنین اطلاعات به صورت محرمانه حفظ می‌گردد.
در صورت تمایل والدین برای شرکت در مطالعه، فرم رضایت نامه در اختیارشان قرار می‌گرفت تا آن را مطالعه و امضاء نمایند. سپس اطلاعات فردی مربوط به مادران، به صورت پرسش از مادران جمع آوری و در فرم داده‌ها ثبت می‌گردید. جهت جلوگیری از ارتباط مادران، نمونه‌های مطالعه به صورت یک هفته در میان در یکی از دو گروه، مداخله‌ی ماساژ و کنترل قرار می‌گرفتند.
در گروه آزمون، انجام ماساژ نوزاد ابتدا توسط محقق و سپس توسط مادر انجام می‌شد. مداخله در دو روز متوالی انجام می‌شد. در روز اول ابتدا مادر در یک محیط آرام قرار گرفته، پس از ۳۰-۱۵ دقیقه استراحت، بخش خلق افسرده پرسشنامه توسط مادر تکمیل و سپس توسط کمک پژوهشگر جمع آوری شد. پس از تکمیل پرسشنامه، ماساژ با فشار متوسط در یک جلسه ۸ دقیقه‌ای که شامل دو بخش یکسان ۴ دقیقه‌ای بود اجرا می‌شد.
در ۴ دقیقه اول ماساژ توسط محقق انجام می‌گرفت و مادر به مشاهده ماساژ پرداخته و سپس مادر حرکات ماساژی انجام شده توسط محقق را در ۴ دقیقه دوم تکرار می‌نمود. در زمان انجام ماساژ، نوزاد در یک اتاق مخصوص با دمای ۳۳-۳۲ درجه سانتیگراد قرار گرفته و از لباس مخصوص ماساژ (که علاوه بر حفظ دمای بدن نوزاد، انجام ماساژ بر بدن عریان نوزاد را امکان پذیر می‌نمود) استفاده می‌شد.
محقق نوک انگشتان دستهای خود را جهت جلوگیری از اصطکاک با روغن بادام آغشته و نوزاد را در وضعیت دمر قرار می‌داد و با استفاده از کف انگشتان دست و با فشار متوسط به صورت ۴ دوره یک دقیقه‌ای که هر دقیقه آن شامل ۱۲ حرکت و هر حرکت به مدت ۵ ثانیه بود انجام می‌شد، که به ترتیب از سر به پشت شامل دو بخش: ۱- از نوک سر به طرف پایین تا گردن و بالعکس ۲- از قسمت فوقانی پشت به طرف پایین تا کمر و بالعکس.
لازم به ذکر است که ۲ حرکت ذکر شده یکبار در طرف راست و یکبار در طرف چپ بدن نوزاد انجام می‌شد و در اجرای حرکت بر روی پشت نوزاد، به هیچ وجه ستون فقرات نوزاد لمس نمی‌شد. سپس مادر به مدت ۴ دقیقه حرکات ماساژی انجام شده توسط محقق را تکرار می‌نمود.
مداخله‌مجددا در روز ترخیص به شکل ذکر شده انجام می‌گردید، به طوریکه ماساژ در ۴ دقیقه اول توسط محقق و در ۴ دقیقه دوم توسط مادر انجام می‌شد. لازم به ذکر است که در کل مراحل انجام ماساژ توسط محقق و یا مادر، در صورت گریه نوزاد، دفع ادرار یا مدفوع، تحریکات لمسی متوقف می‌شد و پس از رفع آن، مداخله ادامه می‌یافت. در روز دوم، پس از اجرای دومین مرحله ماساژ نوزاد، در یک اتاق آرام و پس از ۳۰-۱۵ دقیقه استراحت، مجدداً بخش خلق افسرده پرسشنامه در دو گروه، توسط مادر تکمیل و توسط کمک پژوهشگر جمع آوری می‌گردید.
در گروه کنترل هیچ مداخله‌ای انجام نمی‌شد. در پایان کتابچه آموزشی که حاوی تمام نکات آموزشی به همراه تصاویر لمس و تحریکات به مادران دو گروه ارائه گردید تا بوسیله آن، مادر بتواند ماساژ را در منزل نیز ادامه دهد.
آنالیز آماری با استفاده از برنامه SPSS نسخه ۱۶ انجام شد و از آزمون کولموگراف اسمیرنوف (KolmogorovSmirnov test) جهت بررسی نرمال بودن متغیرهای کمی استفاده شد. در موارد نرمال نبودن متغیرها، از آزمون من ویتنی Mann – Whitney-u و در موارد توزیع نرمال از آزمون آماری تی مستقل Independent T Test جهت مقایسه میانگین متغیرها بین دو گروه استفاده شد.
آزمون کای اسکوئر Chi-square جهت مقایسه‌ی متغیرهای کیفی و آزمون تی زوجی Paired T Test برای مقایسه میانگین قبل و بعد در هر گروه استفاده شد. سطح معنی‌داری ۰۵/۰ در نظر گرفته شد. یافته‌ها مطالعه حاضر از نوع نیمه تجربی بود. از ۷۵ نمونه شرکت کننده در پژوهش ۷۰ مادر و نوزاد پژوهش را به اتمام رساندند. هر هفته برای نمونه‌گیری یک گروه در نظر گرفته شد و نمونه گیری برای هر گروه به صورت یک هفته در میان انجام شد.
۳۸ و ۳۷ جفت مادر و نوزاد در مطالعه شرکت داده شدند که در نهایت تعداد ۳۵ نمونه در هر گروه جهت آنالیز آماری باقی ماند. میزان ریزش نمونه پنج مورد بود (سه جفت مادر و نوزاد در گروه ماساژ نوزاد و دو جفت مادر و نوزاد در گروه کنترل). در بررسی علت ریزش نمونه، سه نوزاد به علت بستری مجدد (دو نوزاد در گروه ماساژ و یک نوزاد در گروه کنترل) و دو نوزاد به علت ترخیص با رضایت شخصی والدین از پژوهش حذف شدند (یک نوزاد در هر یک از گروه‌های ماساژ و کنترل)
نتایج ارائه شده، بخشی از نتایج مطالعه با عنوان بررسی تأثیر ماساژ نوزاد بر اضطراب و خلق افسرده مادران نوزادان بستری در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بود که در این بخش نتایج مربوط به تأثیر ماساژ نوزاد بر خلق افسرده مادران ارائه می‌گردد. نتایج نشان داد که دو گروه از نظر مشخصات مادران شرکت کننده و نوزادانشان تفاوت آماری معنی‌داری نداشتند.
میانگین سن مادران در دو گروه آزمون و کنترل تفاوت آماری معنی‌داری نداشت (۸۳/۵ ± ۷۱/۲۶ سال در مقابل ۴۳/۵ ± ۲۳/۲۶ سال، ۷۲/۰. (P= در مقایسه دو گروه، پس از مداخله میانگین نمره خلق افسرده در مادران گروه ماساژ نوزاد، به طور معنی‌داری کمتر از میانگین نمره خلق افسرده در مادران گروه کنترل بود (به ترتیب ۵۴/۳ ± ۳۷/۶ و ۲۷/۵ ± ۳۴/۹، ۰۰۷/۰ (p=.
آزمون تی زوجی نشان می‌دهد که در روز ترخیص میانگین نمره خلق افسرده در هر دو گروه ماساژ نوزاد و کنترل در مقایسه با روز قبل، کاهش آماری معنی‌داری داشت. در گروه ماساژ میانگین نمره خلق افسرده از ۸۹/۱۳ به ۳۷/۶ (به میزان ۵۲/۷ نمره) و در گروه کنترل از ۰۳/۱۲ به ۳۴/۹ (به میزان ۹۶/۲ نمره) کاهش یافت که این کاهش در گروه ماساژ بیشتر بود.
بحث و نتیجه‌گیری
نتایج نشان داد که مشاهده ماساژ نوزاد و سپس اجرای این ماساژ توسط مادر در دو نوبت (روز قبل از ترخیص و روز ترخیص نوزاد از بخش مراقبت ویژه نوزادان) موجب کاهش خلق افسرده آنان در مقایسه با مادران گروه کنترل شد. هر چند خلق افسرده در هر دو گروه در روز ترخیص در مقایسه با روز قبل، کاهش معنی‌داری داشت که می‌تواند به دلیل کاهش نگرانی مادران دو گروه در زمان ترخیص نوزادشان باشد.
گزارشاتی از فواید تأثیر ماساژ نوزاد بر مادران از جمله کاهش اضطراب و افسردگی مادر، افزایش دلبستگی مادر به نوزاد، بهبود تعامل مادر و نوزاد و خلق مادران ارائه شده است. در یک مطالعه که در انگلستان با هدف تعیین تأثیر ماساژ نوزاد بر افسردگی پس از زایمان و تعامل مادر با کودک طراحی شده بود، مشخص شد که کلاس آموزش ماساژ نوزاد در بهبود تعامل مادر با کودک مؤثر بوده است، ولی از نظر افسردگی و اضطراب تفاوت معنی‌داری بین دو گروه آموزش ماساژ نوزاد و گروه کنترل مشاهده نشد.
تحقیقات در زمینه‌ی تأثیر ماساژ نوزاد بر خلق افسرده مادران محدود می‌باشد. در مطالعه‌ی Feijo در آمریکا دو مداخله‌ی مشاهده ماساژ و انجام ماساژ توسط مادر بر خلق افسرده مادران مقایسه شد. در این مطالعه خلق افسرده مادران در هر دو گروه کاهش معنی‌داری داشت، هر چند مقایسه خلق افسرده مادران بین دو گروه تفاوت معنی‌داری نداشت.
در مطالعه Feijo، دو گروه مشاهده ماساژ و گروه اجرای ماساژ مقایسه شدند، هم چنین مداخله در یک نوبت و در روز ترخیص نوزاد نارس از بخش مراقبت‌های ویژه اجرا شد. از نقاط ضعف مطالعه‌ی Feijo را می‌توان تعداد کم نمونه (در مجموع ۲۰ مادر در هر گروه) ذکر نمود.
در مطالعه Fujita در ژاپن خلق افسرده مادرانی که نوزاد خود را به مدت ۱۰ دقیقه در روز تا ۳ ماه پس از زایمان ماساژ می‌دادند بررسی شد. در این مطالعه ماساژ نوزاد توسط مادر، خلق آنان را به طور معنی‌داری از حدود ۱/۴± ۳/۴۶ در پیش آزمون به ۸/۲ ± ۸/۴۲ در پس آزمون (۳ ماه پس از زایمان) کاهش داد.
نتایج نشان داد سه ماه پس از مداخله افسردگی و سطح نیرومندی در گروه آزمون در مقایسه با گروه کنترل بهبود یافته بود، در حالی‌که تنش، خشم، خستگی، سردرگمی تفاوت معنی‌داری نداشت. در یک مطالعه که در کشور چین انجام شد، اجرای پنج روز ماساژ در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان موجب بهبود تمام ابعاد خلق مادران نوزادان گروه آزمون گردید.
شواهدی در زمینه تأثیر مثبت ماساژ بر کاهش درد و روزهای بستری، تکامل عصبی، تحمل بهتر تغذیه و وزن‌گیری بهتر نوزادان، هم چنین کاهش استرس، اضطراب و افسردگی مادران گزارش شده است (،). تحقیقات در زمینه رفتارهای مادری پس از زایمان به ارتباط هورمون اکسی توسین و هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین جفت می‌پردازد. یکی از مکانسیم‌های تأثیر انجام ماساژ نوزاد بر مادر، اثر آن بر هورمون اکسی توسین است.
اکسی توسین در بروز رفتارهای مربوط به روابط بین فردی از جمله رابطه عاطفی مادر، نوزاد و کودک، نقش بسیار مهمی دارد. از این رو مکانیسم عمل این هورمون در سیستم عصبی مرکزی و بروز رفتارهای خاص ناشی از تأثیر آن‌اخیرا، مورد توجه سایکونورولوژیست‌ها قرار گرفته است. امروزه نقش این پپتید در حالات روانی مادر، میزان عاطفی بودن و زمان ایجاد روابط مادر و نوزاد از بدو تولد و برقراری بیشتر تماس چشمی و پوستی مادر با نوزادش غیر قابل انکار است (۱۶، ۳۲).
صرف نظر از سن، تحصیلات و وضعیت اقتصادی مادران، زایمان زودرس یک واقعه ناگهانی و غیرمنتظره است که می‌تواند منجر به نگرانی شدید در آنان شود. از طرفی تولد نوزاد نارس به خصوص بستری شدن نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه‌ی نوزادان، می‌تواند تماس فیزیکی طبیعی مادر و نوزاد را مختل نموده و موجب اختلال در روند مراقبت‌های مادر و قطع پیوند مادر با نوزاد نارس خود پس از زایمان شود.
نتایج مطالعات نشان می‌دهد که مادران نوزادان نارس در مقایسه با نوزادان ترم، بیشتر در معرض افسردگی پس از زایمان هستند. روز این مشکل در مادر با عواملی مانند میزان کم وزن تولد نوزاد، بیماری و ناتوانی نوزاد و دریافت نکردن حمایت اجتماعی، افزایش بیشتری می‌یابد بدون شک شناسایی مادران نوزادان با خلق افسرده و ارائه حمایت برای این مادران در کاهش بروز افسردگی‌های پس از زایمان تأثیر به سزایی خواهد داشت.
استفاده از بخشی از یک ابزار برای سنجش خلق افسرده، استفاده از مبنای هفتگی برای تخصیص نمونه‌ها به هر یک از دو گروه آزمون و کنترل، هم چنین اجرای ماساژ فقط در دو روز متوالی از محدودیت‌های اجرای این مطالعه بود.
براساس نتایج مثبت این مطالعه، بررسی انجام ماساژ توسط پدران نوزادان نارس بر خلق افسرده آنان، اجرای ماساژ در دوره طولانی‌تر، استفاده از تمامی اجزای پرسشنامه‌ی خلق و خوی McNair، هم چنین تأثیر ادامه‌ی انجام ماساژ بر افسردگی پس از زایمان مادران نوزادان نارس پیشنهاد می‌گردد.
بستری شدن نوزاد نارس در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان با نگرانی هر چه بیشتر والدین، هم چنین بروز افسردگی همراه است. استفاده از روش‌های ساده، ارزان و در دسترس از جمله ارتباط لمسی بین مادر و نوزاد ضمن ایجاد فواید متعدد برای نوزاد، اثرات مثبتی بر خلق مادران و حالات روانی آنان خواهد داشت. نتایج این مطالعه نشان داد که آموزش انجام ماساژ به مادران و اجرای آن توسط مادر در نوزادان نارس بستری در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان موجب بهبود خلق افسرده نوزادان شد.
بدون شک ادامه‌ی اجرای ماساژ نوزاد توسط مادر در محیط خانواده به عنوان گسترش یک عادات، طرز فکر و باور بهداشتی در جهت بهبود شرایط روانی این مادران که تحت شرایط روحی و روانی سختی قرار دارند، از اهمیت فراوانی برخوردار است. ضروریست مراقبت‌های بهداشتی مبتنی بر جامعه و خانواده در سر لوحه برنامه ریزیهای مراقبتی در کشورمان قرار گیرد، هم چنین آموزش نحوه‌ی اجرای ماساژ نوزاد به پرستاران و ماماهای شاغل در بخش‌های مراقبت‌های ویژه نوزادان و تأکید به آنان در آموزش اجرای ماساژ به مادران و توجه به اجرای روزانه آن توسط مادران مد نظر قرار گیرد.
مقاله اصلی را در اینجا بخوانید.