تأثیر ماساژ درمانی بر آسیب عضلانی

چکیده

کوفتگی عضلانی تاخیری یکی از آسیب‌های رایج دستگاه عضلانی می‌باشد که ۲ الی ۳ روز پس از تمرین شـدید ایجـاد مـی‌شـود. پژوهشگران در سالهای اخیر برای جلوگیری از واکنش‌های التهابی و آسیب‌های عضلانی، سـعی کردنـد از داروهـا بهـره بگیرنـد، امـا تلاشهای انجام شده با رضایت کامل همراه نبود، ولی امروزه تکنیک‌های جدیدی توسط متخصصین علوم ورزشـی بـرای شناسـایی و جلوگیری از این آسیب‌ها شناسایی شده است.

هدف از این تحقیق بررسی تأثیر ماساژ درمانی ترکیبی بر شاخص‌های آسـیب عضـلانی کراتین کینار و لاکتات دهیدروژناز متعاقب یک جلسه فعالیت اکسنتریک است. بدین منظور ۲۰ نفر دانشجوی مرد سالم غیر فعال کـه سابقه انجام هر گونه فعالیت بدنی منظم را نداشتند، از طریق نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب و به شکل تصادفی به دو گروه تجربـی (۱۰ نفر، میانگین سن ۴۳/۱ ± ۸۴/۲۲ سال، وزن ۶۵/۶ ±۳۲/۷۵ کیلوگرم، قـد ۶۵/۵ ± ۱۱/۱۷۵ سـانتی متـر) و کنتـرل (۱۰ نفـر، میانگین سن ۲۶/۱ ± ۶۸/۲۲ سال، وزن ۲۰/۷ ±۸۶/۷۴ کیلوگرم، قد ۹۰/۶ ± ۳۴/۱۷۶ سانتی متر) تقسیم شدند.

فعالیت بدنی شامل دویدن به مدت ۱۵ دقیقه روی نوار گردان با شیب ۸- درجه و با سرعت ۵ کیلومتر در ساعت بود و بلافاصله بعد از اتمام فعالیت بـدنی گروه تجربی تحت ماساژ درمانی قرار گرفت. متغیرهای وابسته تحقیق در دو مرحله (پیش و پس آزمون) بوسیله روش‌های آزمایشگاهی استاندارد مورد ارزیابی قرار گرفتند. از آزمون آماری T-test در سطح معنی داری ۰۵/۰ p< بـرای تجزیـه و تحلیـل داده‌ها اسـتفاده گردید.

نتایج نشان داد، که میزان فعالیت سرمی آنزیم‌های کراتین کینار و لاکتات دهیدروژناز، ۲۴ ساعت پس از فعالیت بدنی در هر دو گروه افزایش معناداری داشت (۰۵/۰ (p<، ولی در گروه ماساژ افزایش کمتری را نسبت به گروه کنترل نشان داد. لذا ماساژ درمانی ترکیبی برای کاهش تولید شاخص‌های آسیب عضلانی در جریان ورزش توصیه می‌شود.

مقدمه

کوفتگی عضلانی تاخیری (DOMS) یکی از آسیب‌های رایج دستگاه عضلانی می‌باشد که ۲ الی ۳ روز پس از تمرین شدید، بویژه تمرینات اکسنتریک (برونگرا) افزایش می‌یابد (بختیاری و همکاران، ۲۰۰۷). کوفتگــی عضلانی تأخــیری پــس از گذشـت ۲۴-۴۸ سـاعت بعد از یک فعالیت شدید آغاز می‌شود و بسته به شدت آن تا ۲ هفـته ادامـه خواهـد داشـت. DOMS دارای دامــنه‌ای از متوســط (۲۴ ســاعت بعــد از فعالیـت) تـا شـدید (۵ روز بعـد از فعالیت) مـی‌باشد (برانکاسیو و همکاران، ۲۰۰۶).

از جمله تغییرات ناشی از سندرم کوفتگی تاخیری می‌توان به ترشح آنزیم‌های کراتین کیناز (CK) و لاکتات دهیدروژناز (LDH) در سرم که از شاخص‌های آسیب عضلانی می‌باشند، اشاره کرد (بختیاری و همکاران، ۲۰۰۷ و بست و همکاران، ۲۰۱۶ و نیوهام و همکاران، ۱۹۸۳). تاکنون راه حل‌های متفاوتی برای از بین بردن و یا کاهش عوارض این پدیده پیشنهاد شده است که شامل طیف وسیعی از مدلها از جمله انواع مختلف گرما، سرما، ماساژ، تحریکات الکتریکی، دارو درمانی می‌باشد (بست و همکاران، ۲۰۱۶).

همچنین تلاش-های زیادی برای بررسی علـت بـروز DOMS صـورت گرفته است، اما تاکنون علت اصلی و دقیق آن نامشخص باقی مانده است. هر چند درجه و میزان آسیب، وابسته به شدت، مدت و مهمتر از همه، نوع فعالیت انجـام شـده مـی‌باشـد (کارگرفرد و همکاران، ۲۰۱۶). گزارش شده است که ماساژ درمانی متعاقب فعالیت‌های اکسنتریک (تمرینات با وزنه با ست‌های تکراری) باعث کاهش کراتین کیناز سرم می‌شود (دیویس، ۲۰۱۶ و همینگ و همکاران، ۲۰۰۰).

تیدوس و همکاران (۱۹۹۹) نشان دادند که ماساژ تا حدودی باعث کاهش علائم ناشی از سندرم درد عضلانی با شروع کوفتگی تأخیری می‌گردد (تیدوس و همکاران، ۱۹۹۹). این که چه عاملی سبب کوفتگی عضلانی تأخیری شده و چگونه می‌توان از آن اجتناب نمود؟ هنوز علت (یا علل) اصلی و دقیق کوفتگی عضلانی شناخته نشده است. به طوری که انقـباض عضـلانی برونگرا نسبت به انقباض درونگرا و ایستا بیشترین آسیب عضلانی را بعـد از فعالیت به وجود می‌آورد (کارگرفرد و همکاران، ۲۰۱۶).

با این وجود، ۴ نظریه مختلف در این باره بیان گردیده است: ۱) نظریه گرفتگی عضله یا اسپاسم، ۲) نظریه پارگی بافت، ۳) نظریه آسیب بافت همبند، ۴) نظریه تجمع مواد متابولیکی (نیوهام و همکاران، ۱۹۸۳). در تحقیقی که بر روی ورزشکاران حرفه‌ای بسکتبال انجام شد، نتایج نشان داد که در ورزشکارانی که دچار DOMS شده بودند بعد از آزمایش در ادرار آنها که مادهی هیدروکسی پرولین دیده شد.

محققان چنین نتیجه گرفتند که افزایش این ماده در ادرار نشانه‌ای از آسیب به نسوج بافت همبند است (کالاقان، ۱۹۹۳). مطالعه تغییرات بافتی عضلات پا در دوندگان ماراتن، وجود آسیب‌های مشخصی را در تارهای عضلانی، پس از جلسه تمرین و مسابقه ماراتن آشکار ساخته است. شروع و آهنگ تغییرات عضلانی با میزان کوفتگی عضلانی دوندگان همخوانی دارد (تیدوس و همکاران، ۱۹۹۹).

آرمسـترانگ و همکـاران در سال ۱۹۹۱ نشـان دادنـد کـه علـت بروز آسیب دیدگی فـرد، هـنگام شـرکت در یک فعالیت ناآشنا، فشـارمکانیکی و متابولیکـی می‌باشد. آن‌ها بـیان کردند که انجام فعالیتی که با انقباض بـرونگـرا همـراه اسـت همانـند دویـدن در سرازیری و انجام تمرینات خاص پلیومتریک سـبب بـروز فشـار مکانیکـی می‌شود. فشار متابولیکی نیز به وسیله آسیب در متابولیسم سـلولی ظاهر می‌شود که بعد از یک فعالیت بدنی وامانده ساز با شدت بالا رخ می‌دهد.

فشار مکانیکی و متابولیکی ممکن است سبب بروز پاسخ‌های آسیب شناسی به آسـیب عضـلانی ناشی از فعالیت گردد. علـت پیشـنهادی آسیب عضلانی متابولیکی تولید ناکافی ATP میتوکندری، ایسکمی، هیپوکسـی و تغیـیر در غلظت یونها ذکر شده است (کارگرفرد و همکاران، ۲۰۱۶).

بر اساس مطالب فوق الذکر، امروزه پدیده DOMS از مسائل اساسی و اجتنابناپذیر هر نوع فعالیت ورزشی بویژه فعالیت‌های اکسنتریک به شمار می‌رود و از آنجائیکه ورزشکاران ناگزیر از انجام فعالیت‌های بدنی هستند بروز پدیده DOMS ناشی از فعالیت‌های بدنی در دستگاه عضلانی آنها حتمی است. از اینرو، از نگاه سلامتی و افزایش عملکرد ورزشی ورزشکاران باید راهکار یا راهکارهای مناسب را جهت کاستن اثرات منفی پدیده DOMS در ورزشکاران مورد بررسی و مطالعه قرار داد.

از سوی دیگر، در تحقیقات قبلی اثر ماساژ درمانی بر پدیده DOMS در افراد ورزشکار و حتی غی ورزشکار مورد مطالعه قرار گرفته است، ولی نتایج متناقض در این زمینه بسیار فراوان است و به همین علت اطلاعات جامع و اجماع نظر در این زمینه وجود ندارد. به همین منظور تحقیق حاضر با هدف بررسی تأثیر ماساژ درمانی بر سطوح کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز سرم افراد غیر فعال متعاقب یک جلسه فعالیت بدنی از نوع اکسنتریک به مرحله اجرا درآمد.

روش تحقیق

روش تحقیق حاضر از نوع نیمه تجربی می‌باشد که به شکل میدانی-آزمایشگاهی با گروه کنترل اجرا شد. جامعه آماری تحقیق حاضـر را دانشجویان ۲۰ الی ۲۴ سال داوطلب دانشگاه اصفهان تشکیل دادند. بدین منظور ۲۰ نفر دانشجوی مرد سالم غیر فعـال کـه سـابقه انجام هر گونه فعالیت بدنی منظم را به مدت ۶ ماه قبل از شروع تحقیق نداشتند، بـه صـورت تصـادفی سـاده انتخـاب و در دو گـروه کنترل (۱۰ نفر) و تجربی (۱۰ نفر) جای گرفتند.

افراد انتخاب شده همگی سالم و هیچ گونه مشکلات جسمانی و آسیب‌های ارتوپدی-عضلانی نداشتند. فعالیت بدنی شامل دویدن به مدت ۱۵ دقیقه روی نوار گردان با شیب ۸- درجه و با سرعت ۵ کیلومتر در ساعت بود که بلافاصله بعد از اتمام فعالیت بدنی، گروه تجربی تحت ماساژ درمانی قرار مـی‌گرفـت. جهـت ماسـاژ درمـانی از روش دایره‌ای کـه ترکیبــی از روشــهای فشــردن و ســراندن و ورز دادن اســت، اســتفاده شــد (بختیــاری و همکــاران، ۲۰۰۷).

شاخص‌های عمــومی، آنتروپومتریکی و نمونه‌های خونی در دو نوبت قبل از فعالیت بدنی و ۲۴ ساعت بعد از فعالیت بدنی از هـر دو گـروه در شـرایط مشـابه اندازهگیری شد. برای انـدازه گیـری میـزان CK سـرم آزمودنی‌ها از کیـت‌هـای بـوهرینگر (Boehringer Mannheim Cat No. ۱۰۸۷۵۳۳) و همچنین برای اندازه گیری LDH از کیت‌های (۱۰۸۷۵۹۲ (Boehringer Mannheim Cat No. استفاده شد.

همچنین رژیم غذایی، وضعیت سلامتی و عدم سابقه بیماری‌های خاص آزمودنی‌هـا از طریـق پرسشـنامه‌هـای اسـتاندارد، کنتـرل و ارزیابی شد. برای مقایسه میانگین‌های درون گروهی و بین گروهی از آزمونهای آماری T-test زوجـی وابسـته و مسـتقل در سـطح معنـی داری ۰۵/۰ p<، استفاده شد.

یافته‌ها

نتایج تحقیق حاضر نشان داد که فعالیت سرمی آنزیم‌های CK و LDH، ۲۴ ساعت پس از فعالیت بدنی اکسنتریک در هر دو گروه افزایش معنی‌دار داشت (تفاوت درون گروهی) (۰۵/۰ (p<، ولی در گروه ماساژ افزایش کمتری را در مقایسه با گروه کنترل نشان داد. بعلاوه نتایج آزمون t مستقل از لحاظ تفاضل پیش آزمون از پس آزمون نشان داد که فعالیت سرمی آنزیم‌های CK و LDH بین دو گروه دارای تفاوت معنی‌دار می‌باشد (۰۵/۰. (p<

بحث

مطالعات نشان دادهاند که فعالیت بدنی موجب آسیب عضلانی می‌شود و میزان آنزیم‌های CK و LDH پس از تمرین بـویژه تمرینـات اکسنتریک افزایش می‌یابد (بختیاری و همکاران، ۲۰۰۷؛ بست و همکـاران، ۲۰۱۶ و نیوهـام و همکـاران، ۱۹۸۳). در تحقیـق حاضـر میزان CK و LDH سرم، ۲۴ ساعت پس از فعالیت بدنی در گروه ماساژ نسبت به گروه کنترل افزایش کمتـری داشـت کـه بـا نتـایج لیندال و بختیاری همسو (بختیاری و همکاران، ۲۰۰۷ و لیندال، ۲۰۱۶)، و با نتـایج تحقیـق (یـاکزان و همکـاران، ۲۰۰۲) مغـایرت داشت.

احتمالاً دلیل این مغایرت به خاطر وجود اختلاف در نوع و مدت زمان ماساژ و همچنین شیوه اجرای آن باشد. نتـایج برخـی از مطالعات نشان داده که اثرات روانی ماساژ درمانی بسیار بیشتر از اثرات فیزیولوژیکی آن می‌باشد (تیدوس و همکاران، ۱۹۹۹ و لیندال، ۲۰۱۶). افزایش کمتر آنزیم‌های CK و LDH در گروه ماساژ درمانی احتمالاً به دلیل افـزایش گـردش خـون و مـایع لنفـاوی باشـد و موجب فراهم کردن مواد غذایی سلولی، تحت تأثیر قرار دادن فرآیند سوخت و ساز، کاهش تورم و تسریع ترمیم بافتهای آسـیب دیـده می‌شود که همه این تغییرات را می‌توان به ماساژ درمانی نسبت داد.

در تحقیقی که بـرای تعیـین فاکتورهـای فیزیولـوژیکی بازیکنـان راگبی در تابستان بر روی ۲۵ ورزشکار اجرا شد، نتایج نشان داد ۲۰ روز تمرین شدید در تابسـتان موجـب تحریـک آسـیب عضـلانی، افزایش معنادار CK و LDH، کاهش الکترولیت‌ها از طریق تعریق و تغییر در سیستم ایمنی بازیکنان شده است (کاوانوق و همکاران، ۲۰۱۷)، که با نتایج تحقیق حاضر ناهمخوانی دارد.

بسیاری از محققین معتقدند آنزیم‌هایی مثـل CK، LDH و مـواد متـابولیکی مثـل اسید لاکتیک از جمله محرکهای شیمیایی هستند که موجب آسیب و ایجاد درد در عضلات در گیر می‌شـوند (همینـگ و همکـاران، ۲۰۰۰). نشان داده شده است که با تمام آثار مثبت فعالیت‌های ورزشی، گاه برخی تمرین‌ها و انقباضها، ممکـن اسـت آسـیب رسـان باشند. در تمرین شدید، تارهای عضلانی و بافت همبند زیر فشار شدید مکانیکی و متابولیکی قرار می‌گیرند و موجـب افـزایش مـوادی مثل CK و LDH می‌شوند، که همخوانی با نتایج تحقیق حاضر دارد (دیویس، ۲۰۱۶).

در تحقیق کارگرفرد و همکاران (۲۰۱۶) تأثیر ماساژ درمانی بر کوفتگی عضلانی، درک فشار، بازیافت و عملکرد فیزیولوژیکی مردان پرورش اندام، مثبت ارزیابی شده است (کارگرفرد و همکاران، ۲۰۱۶) که با نتایج تحقیق حاضر همخوانی، ولی نتایج تحقیق نیوهام و همکاران (۱۹۸۳) مبنی بر افـزایش شاخص‌های آسیب عضلانی (نیوهام و همکاران، ۱۹۸۳) با نتایج تحقیق حاضر مغایرت دارد. دلایل این نتایج متناقض را می‌تـوان بـه نـوع پروتکـل تمرینی، استفاده از ماساژ درمانی غیرترکیبی، بگارگیری عضلات خاص برای ماساژ، مدت زمان انجـام ماسـاژ و روش ارزیـابی متغیرهـا نسبت داد.

نکته مهمی که از بررسی و مقایسه نتایج تحقیقات قبلی و تحقیق حاضر استنباط می‌گردد، موضـوع انتخـاب نـوع ماسـاژ و پروتکل چگونه اجرا کردن آن است. چرا که شیوههای خاص ماساژ درمانی بعد از فعالیت‌های برونگـرا (اکسـنتریک) خـود بـا افـزایش شاخص‌های آسیب عضلانی و افزایش کوفتگی عضلانی همراه است. لذا دقت علمی در این موضوع (شیوه‌های خاص ماساژ درمانی) می‌تواند در کسب نتایج سودمندتر و ارزشمند بسیار مهم باشد.

آرمسترانگ در سال ۱۹۸۴ الگویی برای کوفتگی عضلانی تأخیری با سلسله رخدادهای زیر پیشنهاد کرد:

به هرحال برای پیشگیری از کوفتگی عضلانی پیشنهادات زیر توصیه می‌گردد:

1. انجام دادن تمرینات کششی عضلانی بدون پرش با انقباض‌های تند و دید
2. افزایش تدریجی شدت تمرین
3. خوردن ۱۰۰ میلی گرم ویتامین C در روز

نتیجه‌گیری

در نهایت بر اساس نتایج حاصله می‌توان اظهار داشت که ماساژ درمانی ترکیبی می‌تواند به عنوان یک شیوه مطلوب در جهت کاهش کوفتگی عضلانی تاخیری بعد از تمرینات اکسنتریک مورد استفاده قرار گیرد. همچنین برای رسیدن به راهکاری مناسب جهت کاهش عوارض DOMS (کوفتگی تأخیری) احتیاج به پژوهش‌های بیشتری می‌باشد و محققان می‌توانند تاثیرات روش‌های مختلفی از جمله گرما، سرما، تحریکات الکتریکی، دارو درمانی و انواع مختلف ماساژ درمانی (افلوراژ (ضربه‌ای)، رولینگ، نیدینگ و غیره) روی این سندرم مورد بررسی قرار دهند.

مقاله اصلی را در اینجا بخوانید.